Choroba zakaźna wywoływana przez gram-dodatnie pałeczki Listeria monocytogenes występująca u zwierząt (owce, kozy, świnie, bydło, konie, kury; zwierzęta zazwyczaj przechodzą zakażenie bezobjawowo) i ludzi (kilkanaście odmian serologicznych patogennych dla człowieka). Do zakażeń u ludzi dochodzi najczęściej w wyniku bezpośredniego kontaktu z wydalinami i wydzielinami zakażonego zwierzęcia lub spożycia żywności zanieczyszczonej L. monocytogenes (niepasteryzowane produkty mleczne, np. sery pleśniowe, feta; owoce, warzywa). Wrotami zakażenia są przewód pokarmowy, uszkodzona skóra, błony śluzowe, łożysko. Najczęściej chorują osoby z upośledzeniem odporności oraz osoby podeszłym wieku, kobiety w ciąży i noworodki. Listerioza jest chorobą kosmopolityczną, występującą pod każdą szerokością geograficzną. W Polsce u ludzi rozpoznawanych jest kilkadziesiąt przypadków zakażeń rocznie.

Obraz kliniczny: objawy pojawiają się zazwyczaj w ciągu kilku dni od zakażenia; okres wylęgania może jednak wydłużyć się do 3 miesięcy. Przebieg choroby jest uzależniony od stanu układu immunologicznego pacjenta. U osób z prawidłową odpornością zakażenie może przebiegać bezobjawowo; z objawów najczęściej występuje gorączka i bóle mięśniowe (objawy grypopodobne), a także biegunka, nudności i wymioty trwające 1-3 dni. U osób z upośledzoną odpornością występuje nasilenie objawów, takich jak gorączka, dreszcze, bóle mięśniowe i głowy, nudności i wymioty; w przypadku zajęcia ośrodkowego układu nerwowego występują objawy neurologiczne (zaburzenia równowagi, splątanie, objawy oponowe). U kobiet ciężarnych zakażenie może być przyczyną obumarcia płodu i poronień, porodów przedwczesnych oraz powstawania zmian rozwojowych u noworodków (listerioza wrodzona). Zmiany chorobowe u noworodków w pierwszych dniach życia są związane z posocznicą oraz ostrą niewydolnością oddechową, w kolejnych tygodniach może rozwinąć się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. W przypadku choroby inwazyjnej dorosłych (posocznica, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych) śmiertelność jest bardzo wysoka i wynosi 20-70%. Śmiertelność płodów zakażonych w okresie życia wewnątrzmacicznego sięga 50%, natomiast noworodków poddanych antybiotykoterapii – 20%.

*Rozpoznanie: * izolacja pałeczek Listeria monocytogenes z materiału klinicznego (krew, płyn mózgowo-rdzeniowy). Badanie mikrobiologiczne kału ma mniejsze znaczenie w diagnostyce listeriozy ze względu na częste występowanie bakterii u bezobjawowych osób dorosłych. Do badań pomocniczych należą morfologia z rozmazem, OB, CRP, stężenie prokalcytoniny.

Leczenie: dożylna antybiotykoterapia (amoksycylina z aminoglikozydem, makrolidy) oraz leki przeciwzapalne i przeciwbólowe.

Zapobieganie: przestrzeganie zasad higieny (mycie rąk po kontakcie ze zwierzętami, przed spożywaniem posiłków, po wyjściu z toalety), unikanie spożywania niepasteryzowanych produktów mlecznych, zwłaszcza przez osoby z upośledzoną odpornością, osoby w podeszłym wieku i kobiety w ciąży.