Choroba pasożytnicza wywoływana przez świdrowca gambijskiego (Trypanosoma brucei gambiense) lub świdrowca rodezyjskiego (Trypanosoma brucei rhodesiense), przenoszona na człowieka i zwierzęta przez muchy tse-tse. Występuje endemicznie w Afryce Subsaharyjskiej, w części zachodniej i centralnej (T. b. gambiense, rezerwuarem świdrowców jest człowiek) oraz we wschodniej (T. b. rhodesiense, rezerwuarem patogenów jest bydło domowe oraz dzikie zwierzęta, np. antylopy). Ryzyko zarażenia występuje zwłaszcza w rejonach wiejskich.

Obraz kliniczny: T. b. gambiense wywołuje przewlekłą postać choroby (objawy pojawiają się po okresie wylęgania trwającym kilka tygodni, a nawet miesięcy). Trypanosomoza wywoływana przez T. b. rhodesiense ma ostry charakter (objawy w ciągu kilku dni-tygodni od momentu zarażenia, szybko dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego i śpiączki, przeważnie kończącej się zgonem). Przebieg kliniczny trypanosomozy afrykańskiej składa się z dwóch faz. W pierwszej fazie (tworzenie się zmiany pierwotnej oraz rozprzestrzenianie świdrowców we krwi i chłonce), w miejscu ukąszenia muchy tse-tse i wniknięcia pasożytów przez skórę powstaje zmiana grudkowa o średnicy do kilku cm, często przyjmująca postać owrzodzenia, które goi się po kilku tygodniach. Uogólnione objawy chorobowe utrzymują się przez wiele miesięcy a nawet lat i są przerywane okresami remisji. Dominują napadowe dreszcze z wysoką gorączką, będące reakcją organizmu na inwazję świdrowców do krwi. Towarzyszą im silne bóle głowy, bezsenność, wysypka, charakterystyczne powiększenie węzłów chłonnych (zwłaszcza karkowych, które są miękkie i bolesne). W drugiej fazie choroby dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego (naprzemienne zespoły z pobudzeniem i apatią lub śpiączką), które w procesie zejściowym kończy się demielinizacyjnym zapaleniem mózgu.

Rozpoznanie: na podstawie obrazu klinicznego i stwierdzenia obecności pasożyta w rozmazie krwi, osadzie płynu mózgowo-rdzeniowego, bioptacie z owrzodzenia lub węzła chłonnego (badanie mikroskopowe). Świdrowce wykrywa się również metodami serologicznymi (ELISA, immunofluorescencja).

Leczenie: w pierwszej fazie choroby stosuje się pentamidynę (4 mg/kg mc domięśniowo, 7-10 iniekcji codziennie lub co drugi dzień). W drugiej fazie stosowany jest melarsoprol (1 dzień: dawka 1-2 mg/kg mc, 2 dzień: 2-4 mg/kg mc, 3-4 dzień: 3-6 mg/kg mc; 4-dniowy cykl powtarza się 2-3 razy z 7-10 dniami przerwy pomiędzy poszczególnymi cyklami).

Zapobieganie: należy unikać kontaktu z muchami tse-tse w rejonach endemicznych. Jest to o tyle trudne, że w przeciwieństwie do innych wektorów, muchy tse-tse są aktywne w ciągu dnia, kłują ludzi przez ubranie, a większość repelentów ich nie odstrasza.