Choroba zakaźna, którą wywołuje neurotoksyna produkowana przez beztlenowe laseczki Clostridium tetani. Rezerwuarem patogenów są gleba, zwierzęta (głównie konie), a także człowiek. Laseczka tężca bytuje w układzie pokarmowym. Do infekcji u ludzi dochodzi w wyniku zanieczyszczenia rany (przerwanie ciągłości tkanek zarówno w głębokich zranieniach, rozległych oparzeniach, jak i w niewielkiego stopnia otarciach naskórka) ziemią zakażoną zarodnikami tężca. Człowiek zakażony tężcem nie jest zaraźliwy dla otoczenia. Tężec jest chorobą kosmopolityczną i stanowi jeden z największych problemów zdrowotnych krajów Trzeciego Świata na kontynencie afrykańskim i azjatyckim, zwłaszcza w populacji noworodków.

Obraz kliniczny: okres wylęgania wynosi zwykle 3-21 dni, ale może przedłużyć się nawet do kilku miesięcy, w zależności od rozległości i umiejscowienia zranienia. Im krótszy okres wylęgania tym gorsze rokowanie. Zakażenie tężcem przebiega zazwyczaj w postaci uogólnionej z charakterystycznym kurczem tonicznym mięśni żwaczy (szczękościsk), dalej stopniowo mięśni karku, grzbietu, brzucha i kończyn. Występują napadowe prężenia, podczas których zęby są zaciśnięte, szyja i plecy wygięte ku tyłowi w postaci łuku (opisthotonus), brzuch napięty, kończyny dolne wyprostowane. Porażone są mięśnie mimiczne twarzy (risus sardonicus). W lekkiej postaci choroby występuje tylko szczękościsk i słabe, krótkotrwałe prężenia. W ciężkim przebiegu uogólnione prężenia pojawiają się już w pierwszych dniach choroby i są bardzo częste, występują zaburzenia połykania, duszność, bezdech, sinica, utrata świadomości. Śmiertelność, mimo podjęcia intensywnej terapii, jest nadal wysoka i sięga 40%, głównie u osób w podeszłym wieku.

Rozpoznanie: na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego choroby; posiew wymazu z rany; diagnostyka serologiczna (ELISA); badanie krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego w celu wykluczenia innych chorób o podobnym obrazie klinicznym.

Leczenie: osobom zakażonym należy jak najwcześniej podać antytoksynę tężcową, która ma swoistą zdolność do zobojętniania toksyny tężcowej. Chorzy powinni być hospitalizowani z zapewnieniem kompleksowego leczenia z podtrzymywaniem podstawowych czynności życiowych na oddziale intensywnej opieki medycznej.

Zapobieganie: najskuteczniejszą formą prewencji są szczepienia ochronne. W Polsce szczepienie przeciw tężcowi jest obowiązkowe dla dzieci i młodzieży do lat 19. Osobom dorosłym powyżej 19 r.ż. szczepionym w przeszłości zaleca się pojedyncze dawki przypominające co 10 lat, a nieszczepionym – szczepienie podstawowe. Szczepienia dorosłych zalecane są zwłaszcza osobom zatrudnionym na stanowiskach pracy wymagających częstego kontaktu z glebą, przy usuwaniu odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych lub konserwacji urządzeń służących temu celowi, a także na stanowiskach przy obsłudze zwierząt gospodarskich. Na rynku dostępna jest szczepionka, która jednocześnie zapewnia ochronę przeciw tężcowi, błonicy i krztuścowi (Adacel, Boostrix) lub przeciw błonicy, tężcowi, poliomyelitis i krztuścowi (Adacel Polio, Boostix Polio). Schemat szczepienia obejmuje podanie jednej dawki przypominającej co 10 lat u osób zaszczepionych w przeszłości przeciw ww. chorobom zakaźnym.