Choroby wywoływane przez pasożyty należące do nicieni. Formy dojrzałe (filarie) oraz ich larwy (mikrofilarie) żyją w ludzkich tkankach. Mikrofilarie zassane z krwią człowieka chorego przechodzą kolejne stadia rozwoju w organizmie wektorów zarażenia (krwiopijne owady – komary, bąki, meszki). Z kolei człowiek zdrowy zostaje zarażony mikrofilariami podczas ukłucia i ssania krwi przez zarażonego owada.

Podział filarioz według lokalizacji i czynnika etiologicznego:

I. filariozy limfatyczne:

• wuchererioza (Wuchereria bancrofti) – filarie: węzły i naczynia chłonne (długość pasożyta 4-10 cm, długość życia do 15 lat); mikrofilarie: okresowo we krwi, w porze nocnej (wielkość pasożyta 300 x 8 μm, długość życia ok. 2 miesięcy),
• brugioza (Brugia malayi, Brugia timori) – jak wyżej,

II. filariozy skórno-podskórne:

• loajoza (Loa loa) – filarie: tkanka łączna podskórna; mikrofilarie: okresowo we krwi (głównie w godzinach południowych),
• onchocerkoza (Onchocerca vovulus) – filarie: skóra; mikrofilarie: skóra, oko (nie przedostają się do krwi).

Wuchererioza

Choroba pasożytnicza wywoływana przez nicienia Wuchereria bancrofti. Rezerwuarem pasożytów jest człowiek, natomiast źródłem zarażenia komary z rodzaju Culex, Anopheles i Aedes. Podczas ssania krwi przez komary będące żywicielem pośrednim pasożyta następuje przedostanie się mikrofilarii przez skórę człowieka do jego układu krwionośnego.

Nicienie w postaci larwalnej (mikrofilarie) krążą we krwi zarażonej osoby, formy dojrzałe (filarie) pasożytują w naczyniach i węzłach chłonnych. Wuchererioza występuje w Azji Południowo-Wschodniej, Afryce, na wyspach Pacyfiku (choruje około 115 mln ludzi).

Obraz kliniczny: objawy wczesne (po kilku miesiącach) – gorączka, zapalenie węzłów chłonnych (głównie pachwinowych lub pachowych) i naczyń chłonnych, zapalenie jądra, najądrza; objawy późne – słoniowacizna kończyn, moszny, warg sromowych.

Rozpoznanie: na podstawie wywiadu (pobyt w krajach endemicznego występowania choroby) i obrazu klinicznego; badania laboratoryjne: wykrycie mikrofilarii w preparatach świeżej krwi (metoda grubej kropli) barwionych metodą Giemzy (krew pobiera się w nocy, między 23.00 a 1.00 ze względu na nocny rytm mikrofilarii, który jest przejawem adaptacji pasożyta do nocnego żywienia się krwią przez komary); diagnostyka serologiczna (testy wykrywające swoiste przeciwciała).

Leczenie: w okresie ostrego zapalenia naczyń chłonnych unieruchomienie i bandażowanie kończyny, podawanie leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Lekiem z wyboru jest dietylkarbamazyna 6 mg/kg mc na dobę w 3 dawkach podzielonych przez 12 dni, która najpierw prowadzi do usunięcia mikrofilarii z krwiobiegu, a następnie zabicia postaci dorosłych. W zachorowaniach przebiegających ze słoniowacizną – leczenie chirurgiczne.

Zapobieganie: ochrona przed wektorami zarażenia (niszczenie populacji komarów, stosowanie repelentów, moskitier, odpowiednie noszenie ubioru).

Brugioza

Choroba pasożytnicza wywoływana przez nicienie Brugia malayi i Brugia timori. Rezerwuarem pasożytów jest człowiek (w przypadku B. malayi także małpy i koty), natomiast źródłem zarażenia komary z rodzaju Mansonia (B. malayi) i Anopheles (B. timori). Podczas ssania krwi przez komary będące żywicielem pośrednim pasożyta następuje przedostanie się mikrofilarii przez skórę człowieka do jego układu krwionośnego. Nicienie w postaci larwalnej (mikrofilarie) krążą we krwi zarażonej osoby, formy dojrzałe (filarie) pasożytują w naczyniach i w węzłach chłonnych. Brugioza występuje w Malezji i Indonezji (choruje około 13 mln ludzi).

Obraz kliniczny: objawami wczesnymi (po kilku miesiącach) są zapalenie węzłów i naczyń chłonnych w obrębie kończyn dolnych, natomiast do objawów późnych należą słoniowacizna kończyn, moszny, warg sromowych.

Rozpoznawanie, leczenie i zapobieganie jak w przypadku wuchereriozy.

Loajoza

Choroba pasożytnicza wywoływana przez nicienia Loa loa. Rezerwuarem pasożytów jest człowiek, natomiast źródłem zarażenia bąki ślepaki z rodzaju Chrysops. Loajoza występuje w Afryce Równikowej (choruje od 3 do 13 mln ludzi).

Obraz kliniczny:

objawy skórne – świąd, zwłaszcza w okolicy twarzy i kończyn górnych, pojawienie się przesuwającego się pod skórą z szybkością ok. 1 cm na minutę wyczuwalnego powrózka; obrzęki, głównie twarzy i kończyn górnych, tzw. obrzęki kalabarskie (ograniczone, utrzymujące się okresowo od kilku godzin do kilku dni);

objawy oczne – przechodzenie nicienia pod spojówką powoduje światłowstręt, uczucie ciała obcego, łzawienie;

objawy neurologiczne – porażenie połowicze, zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (powstają po długotrwałej chorobie).

Rozpoznanie: na podstawie wywiadu (pobyt w krajach endemicznego występowania choroby) i obrazu klinicznego; badania laboratoryjne: wykrycie mikrofilarii w preparatach świeżej krwi (metoda grubej kropli), po barwieniu metodą Giemzy (krew pobiera się w dzień, między 10.00 a 14.00 ze względu na dzienny rytm mikrofilarii); diagnostyka serologiczna (testy wykrywające swoiste przeciwciała).

Leczenie: dietylkarbamazyna (musi być podawana pod ścisłą kontrolą lekarską ze względu na możliwość ciężkich powikłań) – należy zaczynać od bardzo małych dawek (0,5-1,0 mg/kg mc 2 x dz), stopniowo zwiększając do 8-10 mg/kg mc przez okres 21 dni. Podczas ww. leczenia wskazane jest podawanie leków przeciwhistaminowych i kortkosterydów (20 mg/kg mc). Dietylkarbamazyna słabo działa na dorosłe nicienie. Gdy przesuwają się pod skórą lub spojówką oka, można je wyciągnąć (po zastosowaniu miejscowego znieczulenia).

Zapobieganie:ochrona przed wektorami zarażenia (odpowiednio noszone ubranie, stosowanie repelentów, moskitiery); dietylkarbamazyna 300 mg 1x tygodniowo.

Onchocerkoza

Choroba pasożytnicza wywoływana przez nicienia Onchocerca volvulus. Rezerwuarem pasożytów jest człowiek, natomiast źródłem zarażenia meszki z rodzaju Simulium. Podczas ssania krwi człowieka przez meszki będące żywicielem pośrednim pasożyta następuje przedostanie się mikrofilarii do skóry i w ciągu kilku miesięcy przekształcanie się w filarie, formy dojrzałe (pierwsze objawy skórne pod postacią grudek i guzków pojawiają się w 3-4 miesiące od zarażenia).

Onchocerkoza występuje w Afryce Równikowej, Ameryce Południowej, na Bliskim Wschodzie (choruje około 18 mln ludzi).

Obraz kliniczny:

objawy skórne – świąd, lichenizacja, zgrubienie i łuszczenie się skóry (tzw. skóra słonia), grudki i podskórne guzki tzw. onchocercoma (zawierające żywe lub martwe filarie) na tułowiu, pośladkach i kończynach, depigmentacja skóry; słoniowacizna moszny, zwisanie skóry luźnymi fałdami w okolicach pachwinowych (hanging groins) spowodowane stanem zapalnym, zwłóknieniem i powiększeniem pachwinowych węzłów chłonnych;

objawy oczne – mikrofilarie ze skóry wnikają do spojówki, rogówki oraz przedniej komory oka prowadząc poprzez keratitis punctata i iridocyclitis sclerosans do ślepoty.

Rozpoznanie: na podstawie wywiadu (pobyt w krajach endemicznego występowania choroby) i typowego obrazu klinicznego; badania laboratoryjne: znalezienie dorosłych nicieni w guzkach (badanie hist.-pat.) oraz mikrofilarii w skrawkach skóry i wyciśniętej z nich krwi i chłonce; diagnostyka serologiczna (testy wykrywające swoiste przeciwciała).

Leczenie: iwermektyna tabl. 150 μg/kg mc jednorazowo; chirurgiczne usuwanie guzków podskórnych.

Zapobieganie: zwalczanie wektorów zarażenia (metody chemiczne i biologiczne); ochrona przed owadami (odpowiednio noszone ubranie, moskitiery, środki owadobójcze i odstraszające owady).