Choroba pasożytnicza przewodu pokarmowego, rzadziej wątroby, wywoływana przez pełzaka czerwonki Entamoeba histolytica (jedyny patogenny dla człowieka pierwotniak z rodziny Entamoebidae ). Do zarażenia dochodzi poprzez konsumpcję żywności lub wody zanieczyszczonej cystami E. histolytica. Cysty pełzaka czerwonki są oporne na działanie chloru stosowanego w sieciach wodociągowych, mogą długo utrzymywać się na surowych owocach i warzywach. Entamoeba histolytica jest patogenem kosmopolitycznym, częściej spotykanym w krajach gorącej strefy klimatycznej o niskich standardach sanitarnych. Liczbę zachorowań na pełzakowicę na świecie ocenia się na 50 milionów rocznie, liczbę zgonów na 50-100 tysięcy.

Obraz kliniczny: okres wylęgania wynosi 8-30 dni. Przebieg choroby może być różnorodny, od zarażenia bezobjawowego (większość), poprzez postać jelitową o nasilonych objawach klinicznych (trwającą kilka-kilkanaście dni, z bólami brzucha i biegunką, zazwyczaj z domieszką śluzu i krwi), przechodzącą w postać przewlekłą z naprzemiennymi okresami remisji i zaostrzeń, po postać pozajelitową z tworzeniem się ropni, najczęściej ropnia wątroby (z towarzyszącą gorączką i bólem w prawym podżebrzu), który może perforować do jamy otrzewnej, opłucnej i osierdzia.

Rozpoznanie: 3-krotne badanie kału w mikroskopii świetlnej wykonywane w odstępach 2-3 dniowych kilkoma metodami (rozmaz bezpośredni, metody zagęszczające, np. sedymentacja) w poszukiwaniu cyst i trofozoitów pasożyta (cysty kształtu owalnego, wielkości 10-20 μm z 1-4 jądrami; trofozoity wielkości 12-60 μm o różnym kształcie, z jądrem, z licznymi wodniczkami, często ze sfagocytowanymi erytrocytami). Do potwierdzenia zarażenia pełzakiem czerwonki konieczne jest wykonanie badania materiału genetycznego pierwotniaka metodą PCR, ze względu na to, że oprócz patogennego Entamoeba histolytica u ludzi występują również inwazje pierwotniakiem Entamoeba dispar, który morfologicznie i mikroskopowo jest identyczny z E. histolytica, ale nie jest patogenny dla człowieka i jego obecność w układzie pokarmowym nie wymaga podjęcia leczenia. Niezbędne jest również wykonanie kontrolnego badania parazytologicznego kału po 4 tygodniach od zastosowanego leczenia pełzakowicy celem potwierdzenia jego skuteczności. W diagnostyce laboratoryjnej wykonywane są także badania immunoenzymatyczne (ELISA), za pomocą których wykrywa się w kale swoiste antygeny (koproantygeny) pełzaka czerwonki. W przypadkach sugerujących wystąpienie pełzakowego ropnia wątroby wykonuje się USG jamy brzusznej.

Leczenie: metronidazol tabl. 3 x 500-750 mg przez 10 dni. Po leczeniu metronidazolem należy kontynuować terapię środkiem działającym wewnątrzjelitowo, np. paromomycyna tabl. 25-30 mg/kg mc dziennie w 3 dawkach podzielonych przez 7 dni. W przypadkach dużych ropni wątrobowych może być potrzebne nakłucie i aspirowanie zawartości.

Zapobieganie: przestrzeganie higieny osobistej, żywności i żywienia, dokładne mycie warzyw i owoców, ochrona żywności i wody przed odchodami, konsumpcja wody tylko z kontrolowanych źródeł, najlepiej butelkowanej lub przegotowanej.