Szczególnie niebezpieczna, bakteryjna choroba zakaźna wywoływana przez Yersinia pestis, gram-ujemną pałeczkę z rodziny Enterobacteriaceae. Rezerwuarem patogenu są głównie gryzonie (szczury), a wektorem zakażenia pchły (głównie pchły szczurze Xenopsylla cheopis). W płucnej postaci choroby do zakażenia może dochodzić drogą kropelkową.

Przypadki dżumy spotykane są w wielu naturalnych ogniskach endemicznych na świecie (Afryka Subsaharyjska, Azja, Ameryka Południowa), gdzie często dochodzi do koegzystencji rezerwuaru choroby (szczury) i ludzi. Yersinia pestis jest zaliczana do patogenów, które mogą zostać wykorzystane jako broń biologiczna, co wynika z wysokiej zaraźliwości bakterii, wysokiej śmiertelności zakażonej ludności oraz rzadkim występowaniem choroby w krajach rozwiniętych (populacja wysoce wrażliwa).

Obraz kliniczny: choroba może występować w trzech postaciach: dymieniczej, posocznicowej oraz płucnej. Najczęstszą postacią dżumy, zarówno wśród gryzoni jak i u człowieka jest forma dymienicza. Bakterie po dostaniu się do naczyń krwionośnych i chłonnych człowieka migrują do węzłów chłonnych, które ulegają powiększeniu (tzw. dymienica). Okres wylęgania choroby wynosi 2-6 dni. Jako pierwsze pojawiają się gorączka i dreszcze, ogólne osłabienie, bóle głowy. Następnie dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych (najczęściej węzły pachwinowe, rzadziej pachowe), które stają się bolesne, miękkie, z tendencją do pękania i tworzenia przetok. W lekkich przypadkach dżumy dymieniczej proces zapalny dotyczy tylko jednej grupy węzłów chłonnych, często bez przebicia się na powierzchnię skóry. W ciężkich postaciach zajmowanych jest wiele grup węzłów z powstawaniem przetok. Nieleczona postać dymienicza w 50-60% kończy się zgonem. Postać posocznicowa (septyczna) charakteryzuje się wysoką bakteriemią, która prowadzi do ogólnoustrojowego zakażenia (sepsa). Wynikiem sepsy jest tworzenie się mikrozatorów bakteryjnych w naczyniach krwionośnych dystalnych częściach ciała (palce rąk, stóp, nos). W efekcie dochodzi do martwicy tkanek (czarna choroba opisywana w średniowieczu).

Sepsie towarzyszy gorączka, powiększenie wątroby i śledziony, objawy wstrząsowe, delirium. Mogą również współistnieć objawy postaci dymieniczej i płucnej choroby. Nieleczona dżuma posocznicowa w blisko 100% kończy się zgonem. Najcięższa, płucna postać dżumy charakteryzuje się występowaniem masywnego, krwotocznego, odoskrzelowego zapalenia płuc z dusznością, sinicą, krwiopluciem i wysoką gorączką.

Zgon zakażonego następuje zaledwie w ciągu kilku dni w przebiegu wstrząsu, a także często wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC). Postać płucna jest wysoce zaraźliwa. Zakażenie przenosi się z człowieka na człowieka drogą kropelkową (bez udziału pcheł). Nieleczona postać płucna zawsze kończy się zgonem.

Rozpoznanie: opiera się na obrazie klinicznym, hodowli bakteriologicznej materiału z węzłów chłonnych, krwi lub plwociny; izolacji materiału genetycznego patogenu metodą PCR oraz metodach serologicznych. Ze względu na wysoką zaraźliwość dżumy diagnostykę przeprowadza się wyłącznie w laboratoriach o wysokiej klasie bezpieczeństwa biologicznego.

Leczenie: antybiotykoterapia stosowana pozajelitowo. Yersinia pestis wykazuje wrażliwość na streptomycynę i gentamycynę, które są lekami pierwszego rzutu. W postaci posocznicowej i płucnej stosuje się również ciprofloksacynę i cefalosporyny, natomiast w postaci dymieniczej doksycyklinę. Zazwyczaj niezbędne jest również postępowanie przeciwwstrząsowe, wspomaganie wentylacji płuc, stały monitoring układu krążenia, układu moczowego, równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej.

Zapobieganie: unikanie kontaktu z żywymi lub martwymi gryzoniami mogącymi być rezerwuarem choroby w rejonie endemicznym (nie karmimy zwierząt); stosowanie środków przeciw pchłom wśród zwierząt domowych. Bezwzględna izolacja pacjentów z płucną postacią choroby.