Choroba zakaźna wywoływana przez gram-ujemne dwoinki Neisseria meningitidis, głównie serogrupy A, B, C, rzadziej Y i W-135. Rezerwuarem patogenu i źródłem zakażenia są osoby chore oraz bezobjawowi nosiciele. Infekcja szerzy się drogą kropelkową, przez bezpośredni lub pośredni kontakt z wydzieliną dróg oddechowych zakażonego. Wrotami zakażenia jest jama nosowo-gardłowa. Choroba meningokokowa występuje endemicznie na całym świecie. Epidemie, wywoływane głównie serogrupą A, występują w Afryce Subsaharyjskiej, w strefie Sahelu (tzw. pas meningokokowy) w porze suchej od listopada do czerwca. W ostatnich latach dochodzi również do epidemii wywoływanych serogrupą W-135 w Afryce i w Arabii Saudyjskiej wśród muzułmańskich pielgrzymów. W krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej notowane są głównie ogniska zachorowań wywoływanych serogrupą C. Zachorowania w klimacie umiarkowanym występują najczęściej w okresie zimowo-wiosennym.

Obraz kliniczny: okres wylęgania wynosi 2-10 dni, średnio 3-4 dni. Zakażenia występujące pod postacią inwazyjnej choroby meningokokowej przebiegają najczęściej jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/lub posocznica. Choroba meningokokowa charakteryzuje się szybkim narastaniem objawów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych z towarzyszącą nagłą, napadową gorączką, bólami głowy, sztywnością karku, nudnościami, wymiotami, wysypką krwotoczną. Zakażenie N. meningitidis może wywoływać posocznicę bez lub z zajęciem opon mózgowo-rdzeniowych. Zdarzają się przypadki o piorunującym przebiegu. Do zgonu może dojść w 1-2 dni od zachorowania.

Rozpoznanie: izolacja Neisseria meningitidis z krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego, z jamy nosowo-gardłowej lub zmian skórnych (hodowla); wykrycie antygenu otoczkowego N. meningitidis w płynie mózgowo-rdzeniowym lub w moczu testem aglutynacji lateksowej, wykrycie materiału genetycznego patogenu (PCR).

Leczenie: penicylina benzylowa podawana pozajelitowo w warunkach szpitalnych. Ze względu na narastającą oporność na penicylinę stosuje się również leczenie skojarzone ampicyliną z cefalosporyną III generacji.

Zapobieganie: wczesne wykrywanie i hospitalizacja osób chorych. W środowisku, gdzie wystąpiły zachorowania należy zastosować chemioprofilaktykę u osób z kontaktu (ciprofloksacyna tabl. 500 mg jednorazowo u osób powyżej 18 r.ż.; ceftriakson 250 mg domięśniowo jednorazowo u dorosłych, 125 mg domięśniowo u dzieci poniżej 15 r.ż.; ryfampicyna tabl. 600 mg co 12 godzin przez 2 dni u dorosłych, 10 mg/kg mc, maksymalnie 600 mg doustnie u dzieci powyżej 1 m.ż.). Unikanie dużych skupisk ludności, zwłaszcza w okresie zimowym. Ważnym elementem skutecznej profilaktyki przed zakażeniami meningokokowymi są szczepienia ochronne zalecane podróżnym wyjeżdżającym w rejony endemicznego występowania choroby. Szczepienie tetrawalentną szczepionką skoniugowaną przeciw serogrupom A,C,Y,W-135 obejmuje podanie jednej dawki. Według producentów szczepionki skoniugowanej szczepienie przypominające nie jest wymagane. Dawkę szczepionki należy przyjąć przynajmniej 2 tygodnie przed planowanym wyjazdem. Szczepienie jest obowiązkowe dla muzułmanów udających się na pielgrzymkę do Mekki w Arabii Saudyjskiej (podróżni muszą wówczas posiadać dokumentację potwierdzającą wakcynację szczepionką czterowalentną). Dla podróżnych do Arabii Saudyjskiej innych niż pielgrzymi, jak również do innych państw świata, wakcynacja przeciw zakażeniom meningokokowym nie jest szczepieniem obowiązkowym i ma status zalecanego.