Rejonem wysokogórskim określa się tereny powyżej 2500 m n.p.m. Na świecie powyżej tej wysokości żyje 140 milionów ludzi, głównie w Azji, Ameryce Południowej, Środkowej i Północnej, a także w Afryce Wschodniej. Wiele osób na stałe zamieszkuje niziny, ale pracuje na dużych wysokościach, np. przy obsłudze teleskopów (5000 m n.p.m.), czy w kopalniach (Andy, 4500 m n.p.m.). W Chinach kilkadziesiąt tysięcy robotników pracowało przy budowie kolei tybetańskiej, która od 2006 r. przewozi mieszkańców i turystów na wysokości powyżej 4000 m n.p.m. (najwyższy punkt ma 5072 m n.p.m.). Każdego roku dziesiątki tysięcy miłośników narciarstwa, trekkingu, wspinaczki udaje się w góry, gdzie jeździ na nartach, często na wysokości ponad 3000 m n.p.m., bądź też zdobywa szczyty, nierzadko przekraczające 8000 m n.p.m. Do tego dochodzą uczestnicy operacji wojskowych realizowanych w warunkach wysokogórskich, np. w Kaszmirze czy w Afganistanie. Wszystkie z wymienionych grup ludzi stykają się z warunkami środowiskowymi, charakteryzującymi się obniżonym ciśnieniem atmosferycznym, niedotlenieniem, niską temperaturą otoczenia oraz wzmożoną projekcją słoneczną. Brak elementarnej wiedzy na temat istniejących zagrożeń może mieć fatalne w skutkach konsekwencje, prowadzące do utraty zdrowia lub życia.

Schorzenia występujące u osób przebywających w warunkach wysokogórskich można sklasyfikować w czterech odrębnych kategoriach. Należą do nich:

• choroby związane z niedociśnieniem i niedotlenieniem,
• choroby związane z działaniem niskiej temperatury,
• choroby związane z działaniem promieniowania słonecznego,
• nasilenie problemów zdrowotnych przebiegających do tej pory bezobjawowo.

Choroby związane z niedociśnieniem i niedotlenieniem

Kategoria ta obejmuje szeroki zakres od schorzeń o lekkim nasileniu do stanów zagrażających życiu. Stopień nasilenia zmian zależy od wysokości nad poziomem morza (im większa wysokość, tym mniejsze ciśnienie atmosferyczne i mniejsza zawartość tlenu w powietrzu), czasu ekspozycji (godziny, dni, miesiące) oraz szybkości pokonywania różnic wysokości. Natężenie wysiłku, kondycja psychofizyczna, wiek i współistniejące problemy zdrowotne to również istotne czynniki ryzyka w powstawaniu zmian patologicznych.

Ostra choroba wysokogórska

Zespół objawów pojawiający się u osób niezaaklimatyzowanych, które pokonały duże różnice wysokości w krótkim czasie. Sprawność fizyczna nie jest w stanie uchronić przed wystąpieniem schorzenia. Objawy występują z reguły po upływie 3-24 godzin od szybkiego pokonania (poniżej 1 doby) różnicy wzniesień ponad 1800 m. Z reguły ustąpienie zmian chorobowych następuje w ciągu 3-7 dni. Objawy mogą pojawić się ponownie już po przejściu okresu aklimatyzacji, przy ponownym, szybkim pokonaniu dużych różnic wysokości. Objawy ostrej choroby wysokogórskiej występują u 10-20% osób, które pokonały różnicę wzniesień 1800-2400 m w czasie krótszym niż 24 godziny. Szybkie wejście na wysokość o różnicy wzniesień 3600-4300 m powoduje wystąpienie lekkich objawów choroby u większości uprawiających wspinaczkę, umiarkowane objawy chorobowe u 50% osób, a w przypadku 12-18% mogą wystąpić objawy nasilone. Zbyt szybkie pokonanie wysokości o różnicy wzniesień ponad 5300 m powoduje wystąpienie poważnych objawów patologicznych u prawie wszystkich wspinających się. U każdego, kto pokonał w krótkim czasie (poniżej 24 godzin) dużą różnicę wysokości (powyżej 1800 m) i przebywa na niej przez kilka i więcej godzin, należy brać pod uwagę wystąpienie objawów ostrej choroby wysokogórskiej. Choroba może dotyczyć zarówno tych, którzy weszli w krótkim czasie z niskiej na dużą wysokość, jak i tych, którzy będąc na dużej wysokości, wspięli się jeszcze wyżej. Tak więc, podstawą wystąpienia problemów zdrowotnych nie jest wysokość jako taka, ale pokonywanie dużej różnicy wzniesień w krótkich odstępach czasu.

Objawy: ból głowy (zwykle symetryczny, pulsujący, niezlokalizowany, najbardziej intensywny w nocy i rano, bezpośrednio po obudzeniu, nasilający się po forsownym wysiłku, zmianach pozycji ciała), nudności i wymioty, brak apetytu, skąpomocz, ogólne osłabienie, ospałość, zaburzenia koordynacji ruchowej, zawroty głowy, zaburzenia snu i nawracające okresy bezdechu, które mogą utrzymywać się przez kilka tygodni, nawet po ustąpieniu innych objawów.

Leczenie: zejście na niższą wysokość i tlenoterapia.

Zapobieganie: pokonywanie kolejnych różnic wysokości w określonym czasie, nie więcej niż 1200 m na dobę; unikanie nadmiernego wysiłku; profilaktyka farmakologiczna (łagodnie działający lek moczopędny, np. acetazolamid tabl. 2 x 250 mg); konsumpcja posiłków wysoko węglowodanowych (ponad 70% dostarczanej energii powinny stanowić węglowodany).

Wysokościowy obrzęk płuc (high altitude pulmonary edema, HAPE)

Zespół objawów pojawiający się w ciągu pierwszych 2-4 dni u osób niezaaklimatyzowanych, wspinających się w szybkim tempie na wysokość o różnicy wzniesień powyżej 2400 m. Schorzenie może wystąpić również u osób zaaklimatyzowanych, szybko pokonujących duże różnice wysokości. Podobnie jak w ostrej chorobie wysokogórskiej, powodem wystąpienia obrzęku płuc jest szybkość pokonywania różnicy wzniesień, a nie samo przebywanie na dużej wysokości. W przebiegu choroby występuje zarówno niedotlenienie, spowodowane nadciśnieniem płucnym, jak i wzrost przepuszczalności naczyń włosowatych w płucach, prowadzący do obrzęku. Schorzenie nieleczone może doprowadzić do zgonu. Stanowi najczęstszą przyczynę śmierci wśród zespołów chorobowych związanych ze wspinaczką wysokogórską. Jeśli jest szybko rozpoznane i właściwie leczone, ustępuje bez pozostawienia trwałego uszczerbku. Może występować razem z obrzękiem mózgu, jednak częściej pojawia się samodzielnie. Obrzęk płuc występuje stosunkowo rzadko, jednak ze względu na niebezpieczne następstwa należy zawsze brać pod uwagę możliwość jego powstania. Poprzednie epizody choroby zwiększają ryzyko wystąpienia schorzenia o ponad 60%.

Objawy: we wczesnej fazie występuje suchy kaszel, nieliczne zmiany osłuchowe nad polami płucnymi (rzężenia), duszność wysiłkowa, zmęczenie, osłabienie ze znacznym obniżeniem tolerancji wysiłku fizycznego, wydłużenie czasu niezbędnego do osiągnięcia pełnej sprawności po wysiłku, przyspieszenie akcji serca i oddechu, sinica płytek paznokciowych i warg. Kaszel z czasem staje się mokry, z pienistą wydzieliną koloru różowego lub krwistego; rzężenia stają się liczne i bardziej słyszalne, mogą pojawić się charczenia. Występuje stan podgorączkowy (do 37,8^0^C). Postępujące niedotlenienie powoduje coraz większą duszność i sinicę. Następuje pogorszenie stanu psychicznego, pojawiają się halucynacje, ostatecznie dochodzi do śpiączki, a w przypadkach nieleczonych do zgonu.

Leczenie: natychmiastowe przetransportowanie pacjenta na niższe wysokości; tlenoterapia (4-6 l/min; po uzyskaniu poprawy stanu ogólnego pacjenta 2-4 l/min), w miarę możliwości komora hiperbaryczna; zapewnienie choremu wypoczynku, ciepłej odzieży.

Zapobieganie: unikanie forsownych wysiłków do czasu osiągnięcia pełnej aklimatyzacji, profilaktyka farmakologiczna (acetazolamid tabl. 2 x 250 mg; u osób mających w przeszłości epizody obrzęku płuc zalecana jest nifedypina tabl. w dawce początkowej 10 mg, następnie 20 mg co 12 godzin).

Wysokościowy obrzęk mózgu (high altitude cerebral edema, HACE)

W odróżnieniu od ostrej choroby wysokogórskiej i wysokościowego obrzęku płuc, częstość występowania wysokościowego obrzęku mózgu jest znacznie mniejsza i nie przekracza 1% wśród osób, które pokonały w szybkim tempie różnicę wzniesień powyżej 3600 m. Istotą schorzenia jest spowodowane niedotlenieniem zwiększenie przepuszczalności naczyń mózgowych. Wielu pacjentów z wysokościowym obrzękiem mózgu ma obrzęk płuc, z kolei pacjenci z obrzękiem płuc nie zawsze mają obrzęk mózgu. Choroba występuje często u osób, które mają już objawy ostrej choroby wysokogórskiej, a mimo to kontynuują wspinaczkę. Czas potrzebny do wystąpienia objawów jest dłuższy niż w przypadku ostrej choroby wysokogórskiej i obrzęku płuc i wynosi średnio 5 dni (1-13 dni). Przypadki nieleczone prowadzą do zejścia śmiertelnego w ciągu 12-72 godzin.

Objawy wczesne: silny ból głowy, nudności i wymioty, silne osłabienie, sinica i uogólniona bladość powłok, zaburzenia orientacji, senność.

Objawy późne: zaburzenia widzenia, zaburzenia czucia, niedowład połowiczy, drgawki kloniczne, odruchy patologiczne, zaburzenia czynności jelit i pęcherza moczowego, halucynacje, śpiączka.

Leczenie: natychmiastowe zejście z poszkodowanym na niższą wysokość; tlenoterapia (2-6 l/min), w miarę możliwości komora hiperbaryczna; farmakoterapia: sterydy (deksametazon w dawce początkowej 8 mg, następnie 4 mg co 6 godzin doustnie lub pozajelitowo), leki moczopędne (acetazolamid).

Zapobieganie: aklimatyzacja, unikanie czynników ryzyka, profilaktyka farmakologiczna (acetazolamid tabl. 2 x 250 mg).

Obrzęk obwodowy

Może pojawić się u 1/3 wspinających się na duże wysokości. Większość zmian chorobowych lokalizuje się w dystalnych częściach ciała (kończyny, twarz). Zmiany szczególnie nasilone są rano, po przebudzeniu. Częściej występują u kobiet. Nie stanowią dużego problemu zdrowotnego, jednak ze względów kosmetycznych mogą powodować duży dyskomfort psychiczny. Przyczyną obrzęku obwodowego jest zazwyczaj spadek produkcji i wydalania moczu oraz przyrost masy ciała o 3-5 kg.

Leczenie: jak najszybsze przetransportowanie poszkodowanego na niższe wysokości oraz podanie łagodnie działających leków moczopędnych (acetazolamid).

Krwawienia do siatkówki

Jest to retinopatia występująca często z innymi problemami zdrowotnymi podczas pokonywania dużych różnic wysokości, stanowiąca samodzielną jednostkę chorobową, nie związaną bezpośrednio z innymi. Do krwawienia dochodzi na skutek zwiększonego napływu krwi do naczyń siatkówki, która jest jedną z najbardziej wrażliwych na niedotlenienie tkanek organizmu. Zazwyczaj schorzenie przebiega bezobjawowo, czasami dochodzi do zaburzeń widzenia (mroczki, pogorszenie ostrości wzroku) na skutek krwawień w okolicy plamki żółtej. Krwawienia do siatkówki nie są związane ze stopniem aklimatyzacji, wielokrotne incydenty schorzenia są możliwe w trakcie przebywania w warunkach wysokogórskich. Krwawienia do siatkówki występują u 30% wspinających się na wysokość ponad 4200 m n.p.m., u 50-60% na wysokość 5500 m n.p.m. i prawdopodobnie u 100% na wysokość 6800 m n.p.m. Badanie okulistyczne ujawnia przekrwienie tarczy nerwu wzrokowego i zwiększenie krętości naczyń na dnie oka. Krwawienia ustępują samoistnie po 1-2 tygodniach. Jeśli nie są zlokalizowane w okolicy plamki żółtej i nie prowadzą do zaburzeń widzenia, natychmiastowe zejście na niższe wysokości nie jest wymagane.

Zmiany zakrzepowo-zatorowe

Do najpoważniejszych zmian należą zakrzepowe zapalenie żył, zakrzep żylny, zator płucny, przejściowe ataki ischemiczne i udar. Zmiany patologiczne powstają na dużych wysokościach, powyżej 4300 m n.p.m. Leczenie opiera się na jak najszybszej ewakuacji do szpitala i rozpoczęciu właściwej terapii przeciwzakrzepowej.

Podostra choroba wysokogórska

Choroba może wystąpić u osób przebywających przez dłuższy okres (tygodnie, miesiące) na wysokości powyżej 3600 m n.p.m. Do najczęstszych objawów należą zaburzenia snu, brak apetytu, zmęczenie, utrata masy ciała, senność w ciągu dnia. Powyższe objawy są wynikiem nieprawidłowej aklimatyzacji. Poprawę stanu zdrowia można uzyskać przez tlenoterapię i leki moczopędne (acetazolamid), jednak najlepszą formą postępowania leczniczego jest przetransportowanie pacjenta na niższe wysokości.

Supresja układu odpornościowego i wolne gojenie się ran

Na dużych wysokościach, przy niedotlenieniu i niedociśnieniu atmosferycznym, dochodzi do supresji układu odpornościowego pod postacią zaburzenia funkcji limfocytów T. To z kolei objawia się wolnym gojeniem ran oraz wzmożoną podatnością organizmu na zakażenia bakteryjne, wirusowe i grzybicze.

Choroby związane z działaniem niskiej temperatury

Na dużych wysokościach, zwłaszcza w okresie zimowym, powstanie tego typu schorzeń jest wypadkową czynników środowiskowych (niska temperatura, wietrzna pogoda) oraz fizjologii osoby znajdującej się w danym środowisku. Wraz ze wzrostem wysokości następuje spadek temperatury powietrza, średnio o 2^0^C co 300 m. Poza tym bezchmurne niebo i suche rozrzedzone powietrze powodują duże wahania temperatury, związane z intensywnym promieniowaniem cieplnym w ciągu dnia i szybkim spadkiem temperatury w nocy. Najczęstszymi problemami zdrowotnymi związanymi z działaniem niskiej temperatury są hipotermia, odmrożenie, odmroziny, stopa okopowa, odwodnienie oraz zapalenie górnych dróg oddechowych.

Hipotermia

Dochodzi do niej przy niskiej temperaturze otoczenia, wietrznej pogodzie, mokrym i/lub letnim ubraniu, kilkudziesięciominutowym kontakcie z zimną wodą (o temperaturze poniżej +10^0^C), dłuższym kontakcie z letnią wodą (o temperaturze poniżej +15^0^C). Z hipotermią mamy do czynienia wówczas, gdy nastąpi utrata ciepła ze spadkiem temperatury ciała poniżej 35^0^C.

Objawy: dreszcze, senność, oszołomienie, nadpobudliwość, splątanie, spowolniała i niewyraźna mowa, zaburzenia widzenia. W stanie ciężkim następujezwolnienie akcji serca i oddechu, dreszcze ustępują, dochodzi do utraty przytomności, a w razie braku działań ratowniczych, do zgonu.

Zapobieganie: częste i regularne spożywanie posiłków, picie ciepłych płynów, noszenie ciepłej i suchej odzieży dobrze izolującej termicznie, utrzymywanie aktywności fizycznej. W działaniach ratowniczych istotna jest eliminacja czynników prowadzących do ochłodzenia ciała, rozebranie z mokrego ubrania, nałożenie suchej odzieży, przykrycie kocami, śpiworem, folią NRC, podanie ciepłych płynów do picia (jeśli pacjent jest przytomny). W przypadku ciężkiego stanu pacjenta konieczna jest natychmiastowa ewakuacja do placówki medycznej.

Odmrożenie

Pojawia się przy temperaturze poniżej 0^0^C, zwłaszcza w warunkach wysokogórskich. Odmrożenie umiarkowane dotyczy jedynie skóry, z kolei w ciężkich stanach dochodzi do zmian patologicznych również w tkance podskórnej, mięśniowej i kostnej. Na odmrożenie wskutek upośledzenia krążenia narażone są szczególnie dystalne części ciała, takie jak palce rąk i stóp, uszy, nos, policzki.

Objawy: początkowo zaczerwienienie, mrowienie, swędzenie i pieczenie skóry, która przybiera kolor woskowy lub szary, jest zimna, stwardniała, mogą powstawać pęcherze. W ciężkich stanach dochodzi do zamrożenia tkanek oraz głębokich zmian martwiczych powodujących ich nieodwracalną destrukcję.

Zapobieganie: noszenie ciepłej i suchej odzieży zapewniającej odpowiednią izolację termiczną, stosowanie środków protekcji przed chłodem i wiatrem (kremy ochronne), częste picie ciepłych płynów, utrzymywanie stałej aktywności fizycznej, unikanie bezpośredniej styczności z zimnym podłożem (np. spania na ziemi, śniegu), styczności skóry z zimnymi przedmiotami lub płynami (stosowanie rękawic ochronnych). Działania ratownicze oparte są na jak najszybszym opuszczeniu miejsca ekspozycji na niską temperaturę i powstrzymaniu utraty ciepła, zdjęciu wyziębionego ubrania i wszelkiej biżuterii, ogrzewanie ciała ze szczególnym zwróceniem uwagi na delikatne obchodzenie się z odmrożoną skórą. Nie należy masować odmrożonych części ciała ani nacierać ich śniegiem, gdyż łatwo można uszkodzić zmienione chorobowo tkanki.

Odmroziny

Jest to powierzchowny stan zapalny skóry, bez zamrożenia tkanek. Do odmrozin dochodzi zazwyczaj przy temperaturze 0-15^0^C, wysokiej wilgotności oraz powtarzającej się i długiej ekspozycji skóry na niekorzystne warunki atmosferyczne. Odmroziny mogą się rozwinąć w ciągu zaledwie kilku godzin. Do zmian patologicznych dochodzi zazwyczaj w obrębie dystalnych części ciała (uszy, nos, policzki, dłonie, stopy).

Objawy: początkowo skóra staje się blada, występuje odrętwienie i pieczenie, następnie skóra przybiera kolor czerwony, jest obrzęknięta, gorąca, występuje swędzenie. W nasilonych zmianach dochodzi do powstawania pęcherzy.

Zapobieganie: sucha i ciepła odzież, ochrona skóry przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi (stosowanie kremów ochronnych), opuszczenie miejsca występowania niekorzystnych warunków atmosferycznych, ogrzanie ciała, osuszenie skóry, delikatne obchodzenie się ze zmienionymi chorobowo miejscami (nie można masować ani nacierać skóry), założenie jałowego opatrunku.

Stopa okopowa

Obrażenia ciała spowodowane długotrwałym działaniem niskiej temperatury (0-10^0^C)\ w połączeniu z wilgotnym lub mokrym środowiskiem (ekspozycja powyżej 12 godzin). Do zmian chorobowych dochodzi zwłaszcza podczas powodzi. Zmiany skórne mogą powstawać również na skutek wzmożonej potliwości i braku możliwości wysuszenia skóry (stopy w butach, dłonie w rękawicach).

Objawy: skóra jest wilgotna, zmacerowana, występują zaburzenia czucia, najpierw drętwienie, potem ból; zmiana zabarwienia skóry (najpierw czerwona, potem sina), mogą powstawać pęcherze, a w ciężkich przypadkach dochodzi do zmian martwiczych.

Leczenie: osuszenie skóry, założenie jałowego opatrunku, ocieplenie tylko poprzez ciepłe powietrze, nie można przecinać pęcherzy, masować skóry zmienionej chorobowo, w przypadku zmian na podeszwach stóp unikać chodzenia, w pozycji leżącej stosować ułożenie przeciwobrzękowe kończyn dolnych (nogi powyżej tułowia).

Zapobieganie: utrzymywanie czystości i suchości skóry stóp, zmiana skarpet nie rzadziej niż co 8 godzin, stosowanie pudru lub talku do stóp, zmiana obuwia i rękawic na suche.

Odwodnienie

Utrata wody i elektrolitów do poziomu uniemożliwiającego prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Objawy: bóle i zawroty głowy, nudności i wymioty, osłabienie, suchość błon śluzowych jamy ustnej, ciemny mocz (spowodowany zagęszczeniem i zmniejszeniem produkcji), brak apetytu, bóle brzucha, nadpobudliwość, spowolnienie myślenia, przyspieszona akcja serca, utrata świadomości, utrata przytomności.

Zapobieganie: odpowiednia dzienna podaż płynów (w zależności od natężenia wykonywanej pracy lub wysiłku). Nie należy czekać na uczucie pragnienia, które w warunkach niskiej temperatury otoczenia nie jest odczuwalne tak jak w klimacie gorącym. Pić ciepłe płyny (nie należy jeść śniegu!). W działaniach ratowniczych należy uzupełniać wodę i elektrolity.

Zapalenie górnych dróg oddechowych

Schorzenie zdarza się często podczas długich, ponad dwutygodniowych pobytów na dużych wysokościach. Powszechnie występuje na wysokości powyżej 5500 m n.p.m. Typowymi objawami związanymi z wysuszeniem błon śluzowych są bóle gardła, suchy, spastyczny kaszel, nasilający się po wysiłku. Leczenie opiera się na obfitym nawodnieniu organizmu, wziewnych inhalacjach nawilżających drogi oddechowe, lekach przeciwkaszlowych i uśmierzających ból gardła. W warunkach wysokogórskich wskazane jest noszenie szalokominiarki zakrywającej usta i nos, zabezpieczającej przed utratą ciepła wraz z wydychanym powietrzem.

Choroby związane z działaniem promieniowania słonecznego

W warunkach wysokogórskich prawdopodobieństwo wystąpienia schorzeń związanych z działaniem promieniowania słonecznego jest szczególnie wysokie, w związku ze wzrostem emisji promieniowania UV i odbiciem światła od śniegu, lodu i powierzchni skalnych. Wzrost intensywności promieniowania ultrafioletowego jest związany ze zmniejszeniem jego filtracji przez rozrzedzoną atmosferę. Intensywność promieniowania UV wzrasta średnio o 4% wraz ze wzrostem wysokości o każde 300 m. Tak więc na wysokości 4300 m n.p.m. jest ona o 55% wyższa niż na poziomie morza. Śnieg i lód odbijają 75% promieni UV, co jest niebezpieczne zwłaszcza na lodowcach, gdzie emisja tego promieniowania jest szczególnie wysoka. Do najczęstszych schorzeń związanych z działaniem promieniowania słonecznego należą oparzenie słoneczne i śnieżna ślepota.

Oparzenie słoneczne

W warunkach wysokogórskich do oparzeń słonecznych dochodzi przy znacznie krótszej ekspozycji na światło słoneczne niż na nizinach. Prócz czasu ekspozycji istotny jest również typ skóry. U osób z jasną karnacją znacznie szybciej następuje oparzenie skóry, które niejednokrotnie przybiera ciężki przebieg. Zdradliwa jest zwłaszcza pogoda z zachmurzonym niebem, kiedy uczestnikom wypraw wysokogórskich wydaje się, że emisja promieniowania UV jest mniejsza i nie stosują wówczas protekcji przeciwsłonecznej na skórę (kremy z filtrem) oraz pomadek ochronnych do ust. Należy pamiętać o wykazaniu szczególnej ostrożności przy stosowaniu kosmetyków na skórę oraz doustnych środków farmakologicznych, gdyż przy dużym nasłonecznieniu mogą być one przyczyną powstawania reakcji fotoalergicznych lub fototoksycznych (nawet acetazolamid, lek moczopędny powszechnie stosowany w profilaktyce choroby wysokogórskiej, może być przyczyną fotodermatoz). Do najczęstszych objawów chorobowych należą zaczerwienienie i pieczenie skóry (oparzenie I^0^); tworzenie się pęcherzy oraz możliwość wystąpienia objawów ogólnych, takich jak gorączka i bóle głowy (oparzenie II^0^). Leczenie opiera się na stosowaniu kremów i aerozoli (Dermazin, Argosulfan, Panthenol).

Śnieżna ślepota

Spowodowana jest pochłanianiem promieni UV przez powierzchowne struktury narządu wzroku (powieki, spojówki, rogówkę). Pierwsze objawy mogą wystąpić już po kilku godzinach ekspozycji słonecznej. Najczęściej jest to ból gałek ocznych oraz zapalenie rogówek i spojówek (uczucie piasku w oczach, zaczerwienienie i łzawienie). Występuje okresowa utrata wzroku, może dojść również do owrzodzenia rogówek. Protekcja przeciwsłoneczna opiera się przede wszystkim na stosowaniu ciemnych okularów lub gogli z filtrem UV. Należy pamiętać o tym, że przy silnym nasłonecznieniu okulary powinny być zaopatrzone w ochraniacze na powierzchniach skroniowych, minimalizujące dostęp światła. Ważna jest również taśma lub gumka przytrzymująca okulary na karku lub potylicy, zabezpieczająca je przed zgubieniem, np. podczas upadku. Przed wyprawą w wysokie góry zawsze należy pamiętać o drugiej, zapasowej parze okularów.

Nasilenie problemów zdrowotnych przebiegających do tej pory bezobjawowo

Przed wyruszeniem w wysokie góry należy bezwzględnie zbadać swój stan zdrowia. Wiele schorzeń może przebiegać bezobjawowo i ujawniać się w pełnym obrazie klinicznym dopiero podczas zwiększonego wydatku energetycznego organizmu w ekstremalnych warunkach środowiskowych charakteryzujących się niedociśnieniem, niedotlenieniem, czy działaniem niskiej temperatury. Do takich chorób w pierwszej kolejności należą nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca i cukrzyca. Bardzo ważna jest kontrola stanu uzębienia, gdyż zaawansowane zmiany próchnicze, stany zapalne miazgi i przyzębia mogą uniemożliwić kontynuowanie udziału w wyprawie. Należy również pamiętać o schorzeniach, z powodu których regularnie przyjmowane są leki przepisywane przez lekarza. Przed udaniem się na wyprawę wysokogórską, niezbędna jest konsultacja specjalistyczna pod kątem stosowanego leczenia i ewentualnej zmiany dawek ordynowanych leków. Niemniej ważne jest wyleczenie wszystkich, nawet banalnych stanów zapalnych układu oddechowego, moczowego, pokarmowego, skóry, które mogą nasilić się podczas trwania wyprawy.