Ogólnoustrojowa choroba pasożytnicza wywołana przez przywry z rodzaju Schistosoma, które pasożytują w splotach żylnych miednicy mniejszej i tkankach żywicieli. Schistosomatozą zagrożonych jest 500-700 mln ludności świata, choruje około 200 mln.

Do gatunków przywr wywołujących zmiany chorobowe u człowieka należą:

• Schistosoma haematobium – występuje w Afryce, na Bliskim i Środkowym Wschodzie, w Indiach (ograniczone występowanie), na Korsyce (Francja), powodując zarażenie układu moczowego,
• S. mansoni – Afryka, Bliski Wschód, Karaiby, Brazylia, Wenezuela, Surinam (zarażenie układu pokarmowego),
• S. japonicum – Chiny, Indonezja, Filipiny (zarażenie układu pokarmowego),
• S. mekongi – Kambodża, Laos (zarażenie układu pokarmowego; ograniczone występowanie),
• S. intercalatum – Afryka Centralna i Zachodnia (zarażenie układu pokarmowego; ograniczone występowanie).

W obrazie klinicznym wyróżnia się cztery okresy choroby:

• okres inwazyjny – przenikanie przez skórę w ciągu kilku-kilkudziesięciu minut cerkarii chorobotwórczych dla człowieka: świąd, wysypka grudkowa utrzymująca się kilka dni,
• okres ostrej toksemii – przywry dojrzewają w żyle wrotnej i naczyniach żylnych krezki, nabierają właściwości antygenowych jako obce białko; po 10-80 dniach od wniknięcia cerkarii pojawiają się objawy ogólne: nieregularna gorączka, kaszel, bóle nadbrzusza, pokrzywka, przemijające obrzęki twarzy,
• okres składania jaj – stany zapalne dróg moczowych lub przewodu pokarmowego z tworzeniem się ziarniniaków i polipów oraz bliznowacenia,
• okres przewlekłych objawów narządowych – hepatosplenomegalia, marskość wątroby, żylaki przełyku.

Schistosoma dermatitis (Cercarial dermatitis)

Zarażenie człowieka następuje przez czynne wniknięcie cerkarii przez skórę podczas kąpieli w zanieczyszczonej wodzie. Cerkarie drogą naczyń krwionośnych dostają się przez serce, następnie płuca (w ciągu 48 godzin) do układu żyły wrotnej, gdzie osiągają dojrzałość płciową. Długość życia osobników dorosłych wynosi 2-18 lat. Objawy skórne występują zazwyczaj dwuetapowo. W pierwszym (okres inwazji) pojawia się świąd i wysypka grudkowa utrzymująca się przez kilka dni w miejscu przenikania cerkarii przez skórę. W drugim (okres ostrej toksemii) występuje pokrzywka oraz obrzęk twarzy (podczas dojrzewania pasożyta w układzie żyły wrotnej).

Rozpoznanie: wywiad i obraz kliniczny choroby; w przypadku postaci narządowej znalezienie jaj pasożyta w kale lub w moczu (test wylęgania miracidium); eozynofilia we krwi (najwyższa w okresie toksemii); diagnostyka serologiczna (OWD, ELISA).

Leczenie schistosomozy: zarażenie S. haematobium – prazykwantel tabl. 20 mg/kg mc 2 x dziennie (1 doba); S. japonicum, S. mekongi – prazykwantel 20 mg/kg mc 3 x dziennie (1 doba).

Leczenie Schistosoma dermatitis: objawowe (antyhistaminiki, zewnętrznie kortykosterydy); wielu autorów zaleca również leczenie ogólne (prazykwantel tabl. jednorazowo).

Zapobieganie: unikanie kąpieli w wodach słodkich; niszczenie ślimaków – żywicieli pośrednich (metody chemiczne i biologiczne).