Choroba zakaźna wywołana przez prątka Mycobacterium leprae, charakteryzująca się długim okresem wylęgania (2-5 lat) i przewlekłym przebiegiem, której obraz kliniczny zależy od stanu odporności pacjenta i liczby prątków w materiale zakaźnym. Zmiany chorobowe zachodzą w nerwach obwodowych (komórki osłonowe Schwanna), skórze, błonach śluzowych górnych dróg oddechowych. Trąd występuje w Indiach (ponad 50% wszystkich przypadków choroby na świecie), w Azji Południowo-Wschodniej, Afryce Równikowej, Ameryce Południowej. W chwili obecnej obserwuje się spadek liczby zachorowań, głównie dzięki wielolekowej terapii zalecanej przez WHO. Mimo to, każdego roku notuje się ponad 200 tysięcy nowych przypadków. Źródłem zakażenia jest obfitująca w prątki wydzielina z błon śluzowych nosa oraz wrzodziejące zmiany w trądzie guzowatym. Do zakażenia dochodzi przez górne drogi oddechowe (droga kropelkowa), rzadziej kontaktowo przez uszkodzoną skórę. Podział trądu opiera się na kryteriach klinicznych, bakteriologicznych, histologicznych i immunologicznych:

• trąd tuberkuloidowy (lepra tuberculoides) – u osób o prawidłowej odporności, łagodny przebieg, mała liczba prątków, dodatni odczyn Mitsudy,
• trąd guzowaty (lepra lepromatosa) – u osób o upośledzonej odporności, ciężki przebieg, duża liczba prątków, ujemny odczyn Mitsudy,
• trąd graniczny (lepra borderline) – cechy zarówno trądu tuberkuloidowego, jak i/lub guzowatego, - trąd nieokreślony (lepra indeterminanta) – klinicznie, histologicznie i immunologicznie nie można określić, w kierunku której postaci ostatecznie będą rozwijać się zmiany.

Obraz kliniczny:

Trąd tuberkuloidowy – charakteryzuje się zmianami w obrębie skóry, nerwów obwodowych i narządów wewnętrznych. Objawem patognomonicznym są wolne błony śluzowe. Zmiany skórne: nacieczone plamy rumieniowe lub odbarwione, o suchej powierzchni; podmiotowo zaburzenia czucia i brak pocenia się skóry w obrębie zmian, które rozmieszczone są niesymetrycznie na twarzy, zewnętrznej powierzchni kończyn, pośladkach, plecach. Zmiany w nerwach obwodowych: zgrubiałe, bolesne w dotyku (w kończynie górnej nerw łokciowy i pośrodkowy); przeczulica, nerwobóle, osłabienie lub zanik czucia zimna, gorąca, bólu i dotyku; porażenie kończyn, mięśni twarzy, zmiany neurotroficzne (osteoporoza i osteoliza prowadzące do zniekształceń). Zmiany w narządach wewnętrznych: obecność grudek o typowym utkaniu w wątrobie i węzłach chłonnych.

Trąd guzowaty występują zmiany na skórze, błonach śluzowych, w nerwach obwodowych i narządach wewnętrznych. Zmiany skórne: we wczesnym okresie rozsiane, liczne plamy rumieniowe lub odbarwione o gładkiej, lśniącej powierzchni, z zaburzeniami czucia w obrębie zmian; stopniowe nacieczenie i szerzenie obwodowe zmian, wykwity guzkowe i guzowate; rozmieszczenie zmian symetryczne, zwłaszcza na twarzy (facies leonina), kończynach i pośladkach. Zmiany na błonach śluzowych: owrzodzenia w jamie ustnej i nosowo-gardłowej, wydzielina ropno-krwista, zniszczenie struktury chrzęstno-kostnej twarzoczaszki. Zmiany w nerwach obwodowych: symetryczne zgrubienia i stany zapalne nerwów. Zmiany w narządach wewnętrznych: grudki o typowym utkaniu w węzłach chłonnych, śledzionie i jądrach.

Rozpoznanie: na podstawie wywiadu (przebywanie w krajach endemii, kontakt z chorymi, długotrwały rozwój choroby), badania przedmiotowego (zgrubienie nerwów obwodowych, bolesność nerwów w dotyku, zaburzenia czucia, głównie temperatury, ale także bólu i dotyku) oraz badań laboratoryjnych (badanie wydzieliny z błon śluzowych nosa i górnych dróg oddechowych na obecność prątków – barwienie metodą Ziehl-Nielsena; badanie histopatologiczne skóry – w przypadku lepra nervosa konieczny jest wycinek z nerwów; test z pilokarpiną na wywołanie pocenia skóry – w ogniskach trądu skóra nie poci się).

Leczenie: zalecana jest terapia wielolekowa. W przypadkach z małą liczbą prątków – czas trwania leczenia 6 miesięcy (dapson tabl. 100 mg 1 x dziennie + rifampicyna tabl. 600 mg 1 x w miesiącu). W przypadkach z dużą liczbą prątków – czas trwania leczenia 2 lata (dapson tabl. 100 mg 1 x dz. + klofazymina tabl. 50 mg 1 x dz. oraz rifampicyna tabl. 600 mg + klofazymina tabl. 300 mg 1 x w miesiącu). W neuritis leprosa leczenie chirurgiczne w celu uwolnienia uciśniętych nerwów oraz rehabilitacja zmierzająca do przywrócenia prawidłowych funkcji dłoni i stóp.

Zapobieganie: wczesne wykrywanie nowych przypadków choroby; regularne leczenie i kontrola kontaktów; akcje ruchomych grup leczących i diagnozujących przypadki trądu w warunkach ambulatoryjnych (odstępowanie od idei zamkniętych leprozoriów).