Ukształtowanie powierzchni. Powierzchnia Chin wznosi się trzema wyraźnymi stopniami ze wschodu na zachód. We wschodniej nizinnej części o wysokości do 200 m dominuje rzeźba typu akumulacyjnego, natomiast w wyniesionych częściach zachodniej i środkowej przeważają erozyjne formy urzeźbienia powierzchni. Największe obszary zajmują wyżyny (ok. 40%) oraz góry (33%) z kotlinami śródgórskimi (ok. 19%); na równinne niziny przypada tylko 8% terytorium. Maksymalna różnica wysokości w Chinach jest największa na lądach, od położonej 154 m p.p.m. powierzchni jeziora Aydingkol Hu w Kotlinie Turfańskiej do sięgającego 8848 m n.p.m. szczytu Mount Everest w Himalajach. Około 25% powierzchni kraju zajmuje Wyżyna Tybetańska, największa i najwyżej położona wyżyna świata z przeważającymi wysokościami 4000-5000 m n.p.m. Jej ramy wyznaczają wielkie systemy górskie, rozchodzące się promieniście od położonego na zachodzie Pamiru; na południu i południowym zachodzie są to najwyższe góry świata, Himalaje i Karakorum (K2, 8611 m n.p.m.), na północy – Kunlun z najwyższym szczytem Muztag (7723 m n.p.m., według chińskich źródeł 7546 m n.p.m.), Altun Shan i Qilian Shan, pomiędzy którymi leży bezodpływowa Kotlina Cajdamska; wschodnie obrzeżenie wyżyny stanowią liczne pasma Gór Sino-Tybetańskich (Gongga Shan, 7556 m n.p.m.), rozdzielone głębokimi (do 3000 m) dolinami Saluinu, Mekongu i Jangcy. Pasma i masywy górskie w obrębie Wyżyny Tybetańskiej wznoszą się do wysokości 6000-7000 m n.p.m., najwyższe Tanggua Shan do 7162 m n.p.m.; najdłuższym pasmem Wyżyny są Transhimalaje, oddzielone od Himalajów tektonicznym obniżeniem, którym płyną Brahmaputra, Indus i Satledź. Wszystkie systemy górskie tego regionu w najwyższych piętrach są zlodowacone; topniejący lód i wysokogórskie śniegi tworzą źródliska wielu potężnych rzek azjatyckich, m.in. Huang He, Jangcy, Tarymu, Brahmaputry, Gangesu i Indusu. W krajobrazie wnętrza Wyżyny Tybetańskiej dominują rozlegle płaskowyże o falistej rzeźbie, będące wypiętrzonymi powierzchniami zrównania; obniżenia i kotliny są zapadliskami tektonicznymi. Na północnym zachodzie fragment wielkiego systemu górskiego Tien-szan z najwyższym szczytem Pik Pobiedy (7439 m n.p.m.) na granicy z Kirgistanem; we wschodnim Tien-szanie znajduje się obniżenie tektoniczne Kotliny Turfańskiej. Równoleżnikowo biegnący Tien-szan rozdziela tę część Chin na dwie wielkie kotliny: Kaszgarską, wypełnioną piaskami pustyni Takla Makan i Dżungarską, ograniczoną od północy pasmami Tarbagataju i Ałtaju Mongolskiego, a od zachodu Ałtaju Dżungarskiego, który jest oddzielony od Tarbagataju obniżeniem Bramy Dżungarskiej – ważnego szlaku komunikacyjnego między Azją Wschodnią a Azją Środkową. Na wschodzie obie kotliny sąsiadują z Wyżyną Mongolską, która ciągnie się aż po łańcuch Wielkiego Chinganu (do 2029 m n.p.m.) na północnym wschodzie kraju. Znaczną część tej wyżyny zajmuje piaszczysta pustynia Ałaszan, przechodząca na północy w pustynię Gobi. Od południa do Wyżyny Mongolskiej przylega pustynna wyżyna Ordos, która leży w wielkim zakolu Huang He, gdzie graniczy z rozległą Wyżyną Lessową – największym na świecie obszarem z pokrywą lessową (ok. 400 tys. km²), porozcinanym głębokimi wąwozami i dolinami rzek. Na południu Wyżynę Lessową ograniczają równoleżnikowe łańcuchy górskie: Qin Ling, przekraczający w kulminacjach 3700 m n.p.m. i położony dalej na południe niższy Daba Shan. W dorzeczu środkowego biegu Jangcy, między górami Sino-Tybetańskimi, Daba Shan, Wu Shan jest położona zapadliskowa Kotlina Syczuańska, zwana też Kotliną Czerwoną od barwy skał mezozoicznych, zwłaszcza piaskowców, z których jest zbudowana. Środkową część kotliny stanowi pagórkowata równina (wysokość 250-750 m n.p.m.), która podnosi się stopniowo ku okalającym ją pasmom górskim, z wyjątkiem wąskiego odcinka, gdzie Jangcy, przełamuje się przez góry Wu Shan, tworząc tzw. Trzy Przełomy (Sanxia). Na południu Chin wznosi się do wysokości 1500-2000 m n.p.m., zbudowana głównie z wapieni, Wyżyna Junnańsko-Kuejczouska z wewnętrznymi kotlinami (dno kotlin na wysokości 1000-1200 m n.p.m.). Wyżyna ta wyróżnia się głębokimi dolinami rzek i rozwiniętą rzeźbą krasową, zwłaszcza we wschodniej części, gdzie występuje zespół różnorodnych form krasowych, zaliczany do największych w świecie. Południowo-wschodni obszar Chin zajmują Góry Południowochińskie, na które składają się liczne izolowane wyniesienia o wysokości 1500-2100 m n.p.m., poprzedzielane szerokimi dolinami rzek i obniżeniami; góry opadają stromo do Morza Południowochińskiego, tworząc riasowe wybrzeże. Krajobrazowo są do nich zbliżone góry wyspy Hajnan. Na wschodzie Chin rozciąga się pas zapadliskowych, równinnych nizin akumulacyjnych. W północno-wschodniej części kraju, w dorzeczu Sungari i  Liao Ho leży na wysokości 50-200 m n.p.m. rozległa Nizina Mandżurska, zwana też Songliao. Przełom Sungari między Małym Chinganem a Górami Wschodniomandżurskimi (wysokość 2744 m n.p.m.) łączy Nizinę Mandżurską z zabagnioną niziną w widłach Amuru i Ussuri, a wąski przesmyk pobrzeża nad zatoką Bo Hai – z Niziną Chińską, sięgającą aż po góry Dabie Shan i Huang Shan na południu. Monotonna i na ogół płaska powierzchnia Wielkiej Niziny Chińskiej (wysokość do 50 m n.p.m.) jest zbudowana głównie z osadów aluwialnych Huang He i Huai He. Jedynie w części wschodniej, na Półwyspie Szantuńskim i u jego nasady, występują ostańcowe masywy górskie (do 1524 m n.p.m.). Ku południu Nizina Chińska łączy się z niziną dolnego i środkowego biegu Jangcy, gdzie występują liczne jeziora i starorzecza, Na południe od zatoki Hangzhou pas nizin przybrzeżnych jest na ogół wąski, sięga w głąb lądu jedynie przy ujściach większych rzek, głównie w postaci nizin deltowych.

Klimat. Zasięg poszczególnych typów klimatów w Chinach zależy od ukształtowania powierzchni i położenia w strefach klimatycznych: zwrotnikowej, podzwrotnikowej i umiarkowanej. Zachodnia i środkowa część Chin to obszary wysoko wyniesione nad poziom morza. Główne łańcuchy gór o przebiegu równoleżnikowym odgrywają ważną rolę klimatotwórczą, gdyż zatrzymują napływające zarówno chłodne masy powietrza z północy, jak i ciepłe z południa, sterują nimi, a także pogłębiają silny kontynentalizm i suchość w kotlinach śródgórskich, zwłaszcza na zachodzie; masy powietrza z północy zatrzymywane przez góry powodują zimowe i wiosenne opady w środkowym biegu Jangcy i na zachodzie Gór Południowochińskich. Duży wpływ na formowanie się klimatu mają: w zimie – Wyż Azjatycki, z którym wiąże się chłodny i suchy zimowy monsun, Niż Aleucki oraz równikowa bruzda niskiego ciśnienia; w lecie – podzwrotnikowy Wyż Hawajski oraz niż nad Pakistanem, z którymi jest związany wilgotny i ciepły monsun letni. Dużą rolę w cyrkulacji atmosfery odgrywa też wysoko położona Wyżyna Tybetańska, zatrzymująca zachodnie prądy powietrza; pod jej wpływem silny prąd strumieniowy sięgający około 12 tys. m rozdwaja się, a po obejściu przeszkody łączy – taka sytuacja trwa od października do maja-czerwca; w czerwcu, kiedy południowe odgałęzienie prądu zanika, powstają sprzyjające warunki do adwekcji wilgotnego powietrza zwrotnikowego i opadów deszczu (monsun letni). Charakterystyczne dla wybrzeży południowo-wschodnich (zwłaszcza między miastami Wenzhou i Shantou) cyklony tropikalne (tajfuny) pojawiają się od maja do października (głównie od lipca do września), ich liczba dochodzi do 20 w roku; dobowa suma opadów tajfunowych może osiągnąć nawet 534 mm (Hong Kong), a ich udział w rocznej sumie opadów wynosi 17-35%. W styczniu temperatura maksymalna w południowo-wschodniej części kraju jest dodatnia, na południu wynosi 22-24°C; obniża się w kierunku północnym i północno-zachodnim, do -22°C w północnej Mandżurii, poniżej -8°C w Tybecie (znacznie wyższa w kotlinach wschodnich, ok. 8°C). Temperatura minimalna w styczniu na większości obszaru nie osiąga 0°C, w Mandżurii spada do -36°C (skrajnie -44°C), poniżej -30°C w zachodnim Tybecie (-10, -15°C w kotlinach tybetańskich); na południowym wschodzie styczniowe minimum temperatury powyżej 0°C, na południu 12°C (skrajnie 3°C). W lipcu temperatura maksymalna w zachodnim Tybecie poniżej 8°C (w kotlinach ponad 20°C, wyjątkowo 38-40°C), wzrasta do 36°C w kotlinach Kaszgarskiej i Dżungarskiej i 32-34°C (wyjątkowo 38°C) na południowym wschodzie; lipcowe minimum temperatury najwyższe na południowym wschodzie 22-24°C, najniższe w zachodnim Tybecie – poniżej -4°C (w kotlinach 8-10°C), na północnym zachodzie (kotliny Kaszgarska i Dżungurska) powyżej 18-20°C, a na północnym wschodzie poniżej 12°C. Roczna suma opadów zmienia się od ponad 2000 mm nad Zatoką Tonkińską i w regionie Hong Kongu do 25 mm i mniej w kotlinach Kaszgarskiej i Turfańskiej. Bardzo wyraźną granicę opadową stanowi izohieta 500 mm biegnąca wzdłuż Wielkiego Chinganu, Taihang Shan, Qin Ling i Gór Sino-Tybetańskich zatrzymujących wiatry deszczonośne. Na zachód od tej granicy suma opadów maleje do 250 mm i poniżej (25 mm w Takla Mukan, Gobi i Kotlinie Cajdamskiej). Na południe od Gór Południowochińskich opady przekraczają 1200-2000 mm rocznie. Letnie opady orograficzne występują na południowo-wschodnich i południowo-zachodnich stokach, zimowe – na północno-wschodnich. Ponad 60% sumy rocznej stanowią opady cykloniczne, będące wynikiem adwekcji chłodnych mas powietrza z północy i ciepłych z południa; występują one głównie we wschodnich Chinach; na południowo-wschodnim wybrzeżu ulewne deszcze tajfunowe. W rocznym przebiegu opadów dominują opady letnie, których częstotliwość wzrasta ku północy, co świadczy o narastaniu kontynentalnych cech klimatu. Obszary zachodnie, będące pod działaniem niżów otrzymują więcej opadów wiosennych, na wschodzie w wyniku tajfunów przeważają opady jesienne. Na południe od Jangcy występuje zimowe i wiosenne maksimum opadów, co wiąże się z barierą Gór Południowochińskich i obecnością frontu atmosferycznego; w maju częste układy frontalne między Jangcy a Rzeką Perłową wywołują tzw. deszcze śliwowe (nazwa od kwitnących wówczas śliw). Udział opadów śnieżnych w rocznych sumach jest niewielki, jedynie w wysokich górach ich częstość jest większa – 65 dni w roku. Pokrywa śnieżna występuje na obszarach położonych na północ od Jangcy, najdłużej (50-150 dni) utrzymuje się na północnym wschodzie. W klimatach suchych i skrajnie suchych charakterystycznym zjawiskiem są burze pyłowe, które występują wiosną, kiedy grunt jest najsuchszy (ponad 20 dni w roku w pasie od Kotliny Kaszgarskiej do Wielkiej Niziny Chińskiej). Chiny na południe od 30oN wraz z Kotliną Syczuańską leżą w strefie klimatów zwrotnikowych monsunowych; południowe wybrzeże Chin i  Kotlina Syczuańska mają klimat wilgotny, pozostała część pośredni między wilgotnym a suchym. Cały Tybet oraz pas ciągnący się na wschód do wybrzeża, który na północy obejmuje góry Qin Ling leży w strefie podzwrotnikowej; na obszarze tej strefy poza Tybetem silnie zaznacza się cyrkulacja monsunowa; w Tybecie występuje górski klimat kontynentalny wybitnie suchy, na południu Qin Ling i w górach otaczających od północy i wschodu Kotlinę Syczuańską – kontynentalny suchy monsunowy, w południowej części Wielkiej Niziny Chińskiej – pośredni między morskim monsunowym a kontynentalnym. Północny obszar Chin znajduje się w strefie klimatów umiarkowanych ciepłych, północno-wschodni – chłodnych; Wielki Chingan i wschodni skraj Wyżyny Lessowej stanowią granicę klimatów monsunowych; środkowa część Wielkiej Niziny Chińskiej z Półwyspem Szantuńskim ma klimat kontynentalny monsunowy, północ Wielkiej Niziny Chińskiej – wybitnie kontynentalny monsunowy; obszary półpustynne i pustynne na zachodzie charakteryzuje klimat kontynentalny wybitnie suchy i skrajnie suchy; w Mandżurii klimat jest kontynentalny i wybitnie kontynentalny, w części wschodniej – monsunowy.

Wody. Chiny leżą w obrębie zlewiska Oceanu Spokojnego (57%), Oceanu Indyjskiego (ok. 7%) i Oceanu Arktycznego (0,4%). Roczny odpływ rzek chińskich wynosi 2630 km³, co stanowi 6,6% zasobów wód płynących na lądach, jednak wielkość odpływu z terytorium Chin jest bardzo zróżnicowana regionalnie. Najgęstsza sieć rzeczna występuje we wschodniej części kraju, zwłaszcza na Nizinie Chińskiej, najrzadsza na pustyniach na zachodzie i północy. Obszary bezodpływowe zajmują 36% powierzchni Chin, do największych należą kotliny: Kaszgarska, Dżungarska, Cajdamska oraz kotliny na Wyżynie Tybetańskiej, uformowane w miejscach dawnych zastoisk wód z czasów ostatniego zlodowacenia; najdłuższą rzeką na obszarze o odpływie wewnętrznym jest Tarym w Kotlinie Kaszgarskiej, który ginie w piaskach pustyni, po przepłynięciu ok. 2000 km. Na Wyżynie Tybetańskiej biorą początek i płyną na znacznych odcinkach wielkie rzeki południowej i wschodniej Azji; w południowo-zachodniej części wyżyny mają swoje źródła Indus i Brahmaputra, które płyną w obniżeniu tektonicznym między Himalajami a Transhimalajami; na południu Tybetu, w górach Tangla, wypływają Mekong i Saluin największe rzeki Półwyspu Indochińskiego. Wyżyna Tybetańska daje również początek najdłuższym rzekom chińskim – Jangcy i Huang He. Dorzecze Jangcy zajmuje 18,8% terytorium Chin, a odpływ stanowi 37,7% zasobów wodnych kraju; wody rzeki wzbierają w lecie w wyniku zasilania deszczami monsunowymi oraz topnienia śniegów na Wyżynie Tybetańskiej i w górach Qin Ling; dochodzi często do katastrofalnych powodzi; położone w dolnej części dorzecza Jangcy jeziora Dongting Hu i Poyang Hu pełnią funkcję naturalnych zbiorników przeciwpowodziowych dla prawobrzeżnych dopływów rzeki, np. Poyang Hu w okresie wezbrań na Jangcy gromadzi tak dużą objętość wody, że jego powierzchnia wzrasta o blisko 30%. W celu zapobiegania katastrofalnym powodziom zbudowano na Jangcy sztuczne zbiorniki retencyjne; zbudowano zaporę Gezhou Ba, a następnie Zaporę Trzech Przełomów (wysokość 190 m, długość 2 km) zlokalizowaną w Trzech Przełomach Jangcy; zbiornik retencyjny zamknął górną część dorzecza o powierzchni 1 mln km²; moc elektrowni – 18 000 MW; jest to największa budowa hydrotechniczna na świecie. Rzeka Huang He ma ponad dwukrotnie mniejszą powierzchnię dorzecza niż Jangcy: nierównomierne zasilanie rzeki wpływa na ogromne wahania wielkości przepływu w ciągu roku, od 250 m³/s w okresie suszy do 30 tys. m³/s w czasie powodzi; zmienność stanów wody i duży ładunek rumowiska rzecznego powodują zamulanie koryta oraz częste zmiany biegu rzeki, co utrudnia jej wykorzystanie gospodarcze. Do pozostałych głównych rzek chińskich należą: Xi Jiang, największa rzeka południa, która po połączeniu niedaleko ujścia z Bei Jiang i Sui Jiang tworzy w delcie wspólny odcinek zwany rzeką Perłową; Huai He płynąca na całej długości przez Nizinę Chińską i w okresie deszczów monsunowych mająca przepływ dochodzący do 20 tys. m³/s; Amur (częściowo na granicy z Rosją) z najdłuższym dopływem Sungari, oraz Tarym, pozyskiwany do nawadniania obszarów pustynnych. Szczególną cechą rzek chińskich jest ogromny ładunek rumowiska, jaki przenoszą. W dolnym biegu rumowisko rzeczne odkładane w korycie podnosi poziom dna względem powierzchni równin zalewowych, co powoduje zagrożenie powodziowe i zdarzające się okresowo zmiany biegu rzek, np. Huang He w ostatnich 3 tysięcy lat zmieniła istotnie swój bieg 26 razy i przyczyniła się do ok. 1500 powodzi. Osadzany materiał rzeczny powoduje także problemy z eksploatacją zbiorników wodnych i utrzymaniem głębokości szlaków żeglugowych. Chiny posiadają wielkie zasoby energii wodnej, na dorzecze Jangcy przypada ok. 40%, Brahmaputry – 20% (wykorzystane w znikomym stopniu), Saluinu – 8%, Huang He – 6%, Mekongu i Xi Jiang – po 5% i Amuru – 3%. Największy potencjał hydroenergetyczny (70%) koncentruje się na obszarze południowo-zachodnich Chin i w Tybecie. Chiny zajmują jedno z pierwszych miejsc na świecie, jeśli chodzi o skalę melioracji rolniczych. Chińskie systemy nawadniające mają bardzo starą tradycję, dzięki nim osiągnięto możliwość uzyskiwania dwóch zbiorów (m.in. ryżu) w ciągu roku, zwłaszcza na Wielkiej Nizinie Chińskiej. Szacuje się, że Chiny mają 10-12 tys. zbiorników wodnych o pojemności ponad 1 mln m3, w tym 40 o pojemności ponad 1 km3, które łącznie magazynują 360-400 km3 wody. Zbiorniki retencyjne są wszechstronnie wykorzystywane, głównie do nawadniania ponad połowy powierzchni gruntów ornych, ochrony przed powodziami oraz poprawy warunków nawigacyjnych na rzekach. Główne zapory wodne z elektrowniami to: Zapora Trzech Przełomów na Jangcy, Liujiaxia i Sanmenxia na Huang He, Danjiang na rzece Han Shui, Gongzui na Wu Jiang (na granicy prowincji Sichuan i prowincji Guizhou), Xin`anjiang w dorzeczu Fuchun Jiang (prowincja Zhejiang). Drogi wodne w Chinach mają długość ponad 100 tys. km, tworzą gęstą sieć w środkowo-wschodniej i południowej części kraju. Szczególne znaczenie ma system Jangcy, którego długość wraz z dopływami stanowi prawie połowę wszystkich dróg wodnych w kraju. W okresie lata, gdy stany wód są wysokie, Jangcy jest dostępna dla statków o nośności do 5000 ton, które mogą dopłynąć aż do miasta Chongqing w Kotlinie Syczuańskiej; w przejściu przez progi skalne w środkowym biegu statki są holowane specjalnymi windami. Ważnymi szlakami żeglugowymi są: na południu rzeka Xi Jiang, którą statki o nośności do 1000 ton docierają aż do miasta Wuzhou oraz na północy – Sungari i Ussuri. Mniejsze znaczenie w przewozach ma Huang He dostępna dla jednostek zmechanizowanych tylko w dolnym biegu. Ważną rolę w żegludze wciąż odgrywa Wielki Kanał, zbudowany w XIII wieku, łączy systemy rzeczne Jangcy i Huang He. Na terytorium Chin znajduje się ok. 2,8 tys. jezior o powierzchni ponad 1 km2; najliczniej występują na nizinie dolnego i w środkowym biegu Jangcy oraz w południowej części Wielkiej Niziny Chińskiej, największe: Poyang Hu, Dongting Hu, Hongze Hu, Tai Hu. Drugim obszarem ze względu na liczbę występujących jezior jest Wyżyna Tybetańska; liczne jeziora w tym regionie są w większości słone lub słonawe, natomiast ich geneza jest tektoniczna lub polodowcowa; do największych należą: Qinghai Hu (Kuku-nor), Nam Co, Siling Co. Na suchych terenach prowincji Xinjiang i w Mongolii Wewnętrznej są położone słone jeziora: Lop Nur (Lob-nor), Bosten Hu, Ulungur Hu, Hulun Nur, głównie o charakterze reliktowym. W północno-wschodniej części Chin, częściowo w Rosji, leży duże jezioro Xingkai Hu (Chanka). Największe powierzchnie bagienne w Chinach rozciągają się na płaskich, słabo odwadnianych terenach na północnym wschodzie, głównie w widłach Ussuri i Sungari, oraz w środkowo-zachodniej części kraju na południu Kotliny Cajdamskiej. Chiny mają znaczne zasoby wód podziemnych, jednak są one nierównomiernie rozmieszczone; największe ich zbiorniki pochodzenia aluwialnego znajdują się na Wielkiej Nizinie Chińskiej, równinach dolnego i środkowego biegu Jangcy, w kotlinach Syczuańskiej i Dżungarskiej oraz w dolinach niektórych rzek, np. Tarymu; w regionach tych występują także wody artezyjskie, pozyskiwane głównie do nawadniania użytków rolnych. Lodowce w Chinach zajmują łącznie powierzchnię ok. 57 tys. km², najwięcej w górach Kunlun (11,7 tys. km²) oraz w Himalajach (11,1 tys. km²) i Tien-szanie (9,5 tys. km²). Na Wyżynie Tybetańskiej i w Górach Sino-Tybetańskich lodowce zajmują łącznie 18,8 tys. km², a w chińskich częściach Karakorum 3,3 tys. km², Pamiru 2,2 tys. km² i Ałtaju 287 km². Lodowce kształtują ustrój rzeczny górnych biegów Jangcy, Huang He, Mekongu, Brahmaputry, Tarymu i innych rzek.