Ukształtowanie powierzchni. Islandia jest krajem wyżynno-górskim, a nieliczne obszary nizinne (ok. 7% powierzchni) występują głównie na wybrzeżach południowych i południowo-zachodnich. Dominują rozległe płaskowyże, rozdzielone na część wschodnią i zachodnią przez zapadlisko ryftowe obejmujące środkową i południową część kraju, charakteryzującą się dużą aktywnością wulkaniczną. Płaskowyże o średniej wysokości 700-1000 m n.p.m., z rozległymi pokrywami lawowymi i tufowymi, opadają stromo ku wybrzeżom. Ich stosunkowo wyrównane wierzchowiny urozmaicają liczne stożki wulkaniczne, często pod pokrywą lodową, m.in. Hvannadalshnúkur (2119 m n.p.m.) – najwyższy szczyt na wyspie oraz Kverkfjöll (1860 m n.p.m.). Na Islandii jest 26 czynnych wulkanów; najaktywniejsze to Grimsvötn (1719 m n.p.m.), Hekla (1491 m n.p.m.), Katla (1363 m n.p.m.). W pokrywach lawowych, w 58 regionach Islandii powstały liczne jaskinie lawowe (ponad 10 tysięcy); w niektórych znajdują się lawowe stalagmity (wysokość do 1 m) i stalaktyty; najdłuższą w kraju jest jaskinia Kalmannshellir (4 km) przy zachodnim skraju Langjökull, najgłębszą – Prihnukagigur (komin wulkaniczny w kształcie dzwonu o głębokości ok. 200 m) na południowy wschód od Reykjaviku. W lawowym potoku Hallmundarhraun (środkowozachodnia Islandia) najobszerniejsze w świecie jaskinie pierwotne, najbardziej znana Surtshellir (długość 1,9 km). W północnej części Vatnajökull znajdują się wielkie jaskinie polodowcowe wymyte przez wody geotermalne, m.in. Kverkfjöll – najgłębsza polodowcowa jaskinia świata (525 m). Linia brzegowa Islandii, z wyjątkiem południowych wybrzeży, jest bardzo dobrze rozwinięta, charakteryzuje się licznymi zatokami i głębokimi fiordami. Jej długość wynosi 4970 km. Wybrzeża różnorodne, na północy, zachodzie i wschodzie głównie klifowe, na południu płaskie aluwialne. Wyspa znajduje się w osi Oceanu Atlantyckiego; jest zbudowana ze skał wulkanicznych, stanowi wypiętrzony ponad poziom morza fragment Grzbietu Śródatlantyckiego, z bardzo dobrze wykształconą doliną ryftową. Aktywność wulkaniczna Islandii przejawia się obecnością wielu czynnych wulkanów stożkowych i szczelinowych, maarów, gejzerów oraz gorących źródeł i ekshalacji wulkanicznych; niektóre erupcje wulkaniczne zachodzą pod lodem. O aktywności tektonicznej wyspy świadczą liczne, choć na ogół o niewielkiej sile, trzęsienia ziemi.

Klimat. Na północy Islandii panuje klimat podbiegunowy morski; na południu umiarkowany chłodny wybitnie morski; w części wewnętrznej pośredni między morskim a kontynentalnym. Znaczny wpływ na klimat, oprócz położenia geograficznego, wywiera cyrkulacja atmosferyczna uwarunkowana obecnością stałego (silniejszego w zimie) Niżu Islandzkiego. Zimą i jesienią znad Grenlandii wędrują wyże, które powodują spadek temperatury. Temperatura maksymalna od 0-3°C (styczeń) do 11-15°C (lipiec); temperatura minimalna odpowiednio od -1°C, -6°C (skrajnie -22°C) do 6-8°C. Granica wiecznego śniegu przebiega nisko, na wysokości 650-1400 m n.p.m. Roczna suma opadów od 400 mm w centrum wyspy, 500-600 mm w północnych fiordach do 1200-1600 mm na południowym wschodzie i wyspie Vestmannaeyjar; opady głównie od września-października do stycznia. Na północy prawie 30% opadów to opady śniegu, na wschodzie – ok. 20%. Pokrywa śnieżna utrzymuje się od początku listopada do końca kwietnia. Na wybrzeżach Islandii, głównie południowo-wschodnich, przez ok. 50 dni w roku występuje mgła, szczególnie często od maja do września. Na południu zimą wieją silne wiatry (na Vestmannaeyjar od grudnia do lutego) ze średnią prędkością 14 m/s.

Wody. Z wyżyn Islandii spływają liczne i zasobne w wodę, ale krótkie rzeki i strumienie z wieloma progami i wodospadami; najdłuższą rzeką jest Þjórsá (długość 237 km). Reżym hydrologiczny rzek (śnieżno-deszczowy) powoduje zmienne stany wód, najwyższe w okresie letnim (topnienie lodowców). Częstym zjawiskiem są katastrofalne powodzie, których przyczyną jest gwałtowne topnienie pokrywy lodowej spowodowane erupcjami podlodowych wulkanów. Na Islandii występują liczne jeziora polodowcowe o łącznej powierzchni 2757 km²; wiele z nich powstało w zapadliskach tektonicznych. Największym jeziorem wyspy jest Þingvallavatn (powierzchnia 120 km²). Około 12% powierzchni kraju zajmują lodowce tworzące potężne czasze lodowe, m.in. Vatnajökull (powierzchnia ok. 8800 km² – największy w Europie), Hofsjökull, Langjökull.