Położenie geograficzne. Skrajnymi punktami Polski są: na północy Przylądek Rozewie (54°50´00ʺN) i pobliska Gwiazda Północy (54°50´08ʺ), na południu szczyt Opołonek w Bieszczadach (49°00´N), na zachodzie koryto Odry koło Cedyni (14°07´E), na wschodzie koryto Bugu koło Strzyżowa (24°08´E). Rozciągłość południkowa wynosi 5°50´, to jest 649 km, co powoduje różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Polski; latem na północy dzień jest dłuższy o ponad godzinę niż na południu, zimą - odwrotnie; w ciągu roku różnica ta wynosi 2 godziny 12 minut. Konsekwencją rozciągłości równoleżnikowej – 10°01´ (689 km wzdłuż równoleżnika 52°) jest 40-minutowa różnica czasu słonecznego między zachodnimi i wschodnimi krańcami kraju. Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego (czas słoneczny południka 15°E); latem wprowadza się czas wschodnioeuropejski (południka 30°E). W pobliżu Warszawy znajduje się geometryczny środek Europy, przecinają się tu linie łączące: przylądki Nordkyn (Norwegia) i Tenaron (na Peloponezie w Grecji) oraz przylądek Roca (Portugalia) i środkowy Ural.

Ukształtowanie powierzchni. Polska jest krajem nizinnym; obszary poniżej 300 m n.p.m. stanowią 91,3% powierzchni (w tym depresje 0,2%); średnia wysokość 173 m n.p.m. (Europa – 330 m n.p.m.). Najwyższym punktem są Rysy w Tatrach Wysokich – 2499 m n.p.m., najniższym – punkt na zachód od wsi Raczki Elbląskie – 1,8 m p.p.m. Na obszarze Polski występują 4 główne strefy morfogenetyczne: młode góry Karpaty z kotlinami podgórskimi (Podkarpacie Północne), stare góry Sudety z wyżynami: Śląsko-Krakowską, Małopolską (z Górami Świętokrzyskimi), Lubelsko-Lwowską (z Roztoczem), staroglacjalne obszary Nizin Środkowopolskich i Sasko-Łużyckich, Wysoczyzn Podlasko-Białoruskich i Polesia oraz młodoglacjalne obszary pobrzeży i pojezierzy Południowobałtyckich i Wschodniobałtyckich. Najwyższe i najbardziej urozmaicone pod względem rzeźby są Karpaty, ciągnące się głównie wzdłuż granicy ze Słowacją, a zwłaszcza Centralne Karpaty Zachodnie z wysokogórskim masywem Tatr i tektonicznym obniżeniem Podhala; na północ od nich rozciągają się Karpaty Zewnętrzne rozdzielone Przełęczą Łupkowską na Karpaty Zachodnie (Beskidy Zachodnie i Środkowe oraz Pogórze Zachodnio- i Środkowobeskidzkie) i Wschodnie (głównie Bieszczady Zachodnie). Beskidy m.in. Beskid Śląski, Żywiecki, Mały, Sądecki, Niski, Gorce) to góry niskie i średnie (wysokość do 1725 m n.p.m., Babia Góra) o łagodnych liniach grzbietowych, rozcięte dolinami licznych rzek i kotlinami śródgórskimi (kotliny: Żywiecka, Sądecka); rozszerzający się z zachodu na wschód pas pogórzy (m.in. Śląskie, Wielickie, Strzyżowskie) stanowi falistą równinę o wysokości od ok. 300 do ponad 570 m n.p.m. z deniwelacjami 50-250 m; pas pogórzy tworzą wyżynne garby rozdzielone kotlinami oraz dolinami górnej Wisły i jej dopływów; miejscami występują pasma wzgórz (pogórza Ciężkowickie – wysokość 561 m n.p.m., Dynowskie – 592 m n.p.m.). Bieszczady Zachodnie, ciągnące się po granicę z Ukrainą, buduje kilka przebiegających równoleżnikowo, podłużnych pasm górskich (wysokość do 1346 m n.p.m., Tarnica), rozciętych przełomowymi dolinami Sanu i jego dopływów. Karpaty oddziela od położonych na północy i zachodzie starych gór i wyżyn, trzeciorzędowe zapadlisko tektoniczne z kotlinami Sandomierską i Oświęcimską oraz leżącą tylko częściowo w granicach Polski Kotliną Ostrawską. W obrębie strefy kaledońsko-hercyńskiej znajdują się drugie pod względem wysokości góry w Polsce – Sudety wraz z Pogórzem Sudeckim, ciągnące się wzdłuż granicy z Czechami; są to stare pasma górskie o szerokich, płaskich grzbietach, z pozostałościami powierzchni zrównań, ponad którymi wznoszą się szczyty (Śnieżka – 1602 m n.p.m., Wielki Szyszak, Śnieżnik); rozdzielają je doliny rzeczne, kotliny (Turoszowska, Jeleniogórska, Kłodzka) i obniżenia (Obniżenie Noworudzkie). Przedgórze jest falistą równiną wysokości 200-300 m n.p.m., urozmaiconą wzgórzami (Masyw Ślęży – 718 m n.p.m., wzgórza Strzelińskie, Strzegomskie) i obniżeniami (Podsudeckie, Otmuchowskie, Żytawsko-Zgorzeleckie). Na północ od kotlin podkarpackich znajduje się, zróżnicowany pod względem budowy i rzeźby, pas wyżyn: w południowo-zachodniej jego części leży Wyżyna Śląska (wysokość do 400 m n.p.m., Góra Świętej Anny w garbie Chełmu), przechodząca ku wschodowi w Wyżynę Krakowsko-Częstochowską (wysokość do 516 m n.p.m., pod Jerzmanowicami na zachód od doliny Prądnika) i Woźnicko-Wieluńską (wysokość do 380 m n.p.m.); pomiędzy nimi a leżącą na północnym wschodzie Wyżyną Kielecką, rozciąga się Niecka Nidziańska (416 m n.p.m., Biała Góra) i jej geologiczne przedłużenie ku północy – Wyżyna Przedborska (351 m n.p.m., Pasmo Przedborsko-Małogoskie); wschodnią część pasa wyżyn zajmuje Wyżyna Lubelska (wysokość do 311 m n.p.m., Działy Garbowieckie) i Roztocze (390 m n.p.m., Wielki Dział). Najwyższym regionem tej części kraju są leżące w obrębie Wyżyny Kieleckiej Góry Świętokrzyskie (612 m n.p.m., Łysica), z charakterystycznymi podłużnymi pasmami górskimi, rozciętymi przełomami (np. Lubrzanki); na wyższych pasmach (Łysogóry) leżą gołoborza – rumowiska głazów kwarcytowych. Krajobraz wyżyn jest urozmaicony, silnie przekształcony przez człowieka (duże skupisko miast, górnicze hałdy i wyrobiska) na Wyżynie Śląskiej (Wyżyna Katowicka i Płaskowyż Rybnicki z bogatymi pokładami węgla kamiennego); krasowy (ostańce, jary, jaskinie) na skałach węglanowych, m.in. na Wyżynie Częstochowskiej, na obrzeżach Gór Świętokrzyskich, miejscami w Niecce Nidziańskiej (niecki Solecka, Połaniecka) i na Wyżynie Przedborskiej (Wzgórza Opoczyńskie); lessowy (płaskowyże, garby rozcięte głębokimi wąwozami ) na znacznym obszarze Wyżyny Lubelskiej, Roztoczu Zachodnim, częściowo na Wyżynie Kieleckiej (Wyżyna Sandomierska ) i Niecce Nidziańskiej (Płaskowyż Proszowicki, Garb Wodzisławski). Między stare góry i wyżyny sięgają klinami nizinne obszary ciągnące się na północy do skrajnych moren czołowych zlodowacenia bałtyckiego (Wisły); na południe od nich przeważają szerokie doliny o łagodnych zboczach i wzniesienia wzgórz morenowych; na krańcach południowych zaznaczają się formy związane ze starszym podłożem (Polesie Zachodnie – jeziora krasowe, równiny Chojnowska – stożki bazaltowe, Opolska – wychodne skał kredowych). Charakterystyczną cechą obszarów staroglacjalnych jest pasowy układ równin (Nizina Śląska, równiny Rychwalska, Kutnowska, Łowicko-Błońska, Warszawska), bezjeziornych wysoczyzn z kemami (Wysoczyzna Białostocka), ciągami wzgórz moren czołowych (Wał Trzebnicki – 284 m, wzniesienia Łódzkie, Mławskie; wysoczyzny Rawska, Siedlecka, Kolneńska, Drohiczyńska i Wzgórza Sokólskie). Równiny i wysoczyzny są poprzecinane licznymi, szerokimi dolinami rzecznymi (Równina Szprotawska, Pradolina Wrocławska, Pradolina Wieprza) lub dolinami marginalnymi i misami końcowymi lodowca, przekształconymi w pradoliny w okresie zlodowacenia Wisły (Obniżenie Milicko-Głogowskie, Dolina Konińska, Dolina Dolnego Bugu, Kotlina Warszawska, Kotlina Biebrzańska); w szerokich dnach dolin bagna i torfowiska (Kotlina Biebrzańska) oraz tarasy często pokryte wydmami. Na północ od linii maksymalnego zasięgu ostatniego zlodowacenia aż po wybrzeże Morza Bałtyckiego rozciągają się (od 300 km na zachodzie do 50-70 km na wschodzie) obszary młodoglacjalne; przeważającą część tego obszaru zajmują wysoczyzny jeziorne, sięgające na północy po linię maksymalnego zasięgu fazy pomorskiej. W południowej części tworzą je równoleżnikowe, niewysokie ciągi moren czołowych fazy leszczyńskiej (Wał Zielonogórski – wysokość do 221 m n.p.m., Pojezierze Sławskie, Wał Żerkowski), a także pojezierza – Łagowskie, wysokość do 225 m n.p.m., Poznańskie, Gnieźnieńskie, urozmaicone licznymi, głównie rynnowymi jeziorami, ponadto płaskie lub faliste równiny moreny dennej (pojezierza Kujawskie, Chodzieskie) z zatorfionymi rynnami jeziornymi oraz niewielkie pola sandrowe (Równina Wrzesińska). W północnej części wysoczyzn jeziornych (bezpośrednie przedpole moren czołowych fazy pomorskiej) występują rozległe równiny sandrowe (m.in. Drawska, Charzykowska, Urszulewska, Augustowska, Bory Tucholskie), rozdzielone wysoczyznami morenowymi (pojezierza Dobiegniewskie, Szczecineckie, Krajeńskie, Brodnickie, Chełmskie); na sandrach wydmy i jeziora wytopiskowe (Wdzydze, Wielimie), na wysoczyznach ozy, kemy, jeziora, nieliczne zespoły drumlinów (największe w Polsce – w okolicach Zbójna na Pojezierzu Dobrzyńskim). Wysoczyzny jeziorne są rozcięte szerokimi do 120 km, przebiegającymi równoleżnikowo pradolinami (Toruńsko-Eberswaldzka, Warciańsko-Odrzańska), które łączą się poprzez południkowe, głębokie doliny przełomowe rzek – dawne rynny lodowcowe (Lubuski Przełom Odry, Poznański Przełom Warty, Bruzda Zbąszyńska, rynna goplańska); miejscami strome zbocza pradolin są rozczłonkowane przez wąwozy, sięgające kilku kilometrów w głąb wysoczyzn. Wzniesiony pas pojezierny (pojezierza: Zachodniopomorskie, Wschodnio-pomorskie, Mazurskie, Litewskie) tworzą nieregularne pagóry i wyraźne ciągi moren czołowych fazy pomorskiej (wysokość do 329 m n.p.m., Wieżyca na Pojezierzu Kaszubskim); obszar ten charakteryzuje się dużymi wysokościami względnymi (100-160 m, Pojezierze Kaszubskie, Wzgórza Szeskie), licznymi, zwłaszcza na Pojezierzu Mazurskim, jeziorami, m.in. Śniardwy (największe w Polsce) oraz zagłębieniami bezodpływowymi; występują tu także kemy, tarasy kemowe, ozy. Pas pojezierny jest rozerwany późnoglacjalną przełomową Doliną Dolnej Wisły. Na północ od moren czołowych fazy pomorskiej rozciągają się niziny nadmorskie (pobrzeża: Szczecińskie, Koszalińskie, Gdańskie, Nizina Staropruska), a w ich obrębie dwa wielkie obniżenia: dolnej Odry (równina zastoiskowa) i dolnej Wisły (równina deltowa Żuław Wiślanych częściowo w depresji); między obniżeniami wąski pas nizin, obejmujący płaskie lub faliste wysoczyzny (równiny – Białogardzka, Słupska, Wysoczyzna Damnicka, Pobrzeże Kaszubskie), rozdzielone dolinami rzek bałtyckich (Parsęta, Słupia, Łeba); na nizinach nadmorskich miejscami występują ostańce moren czołowych; do najwyższych należą: łuk morenowy nad jeziorem Gardno z kulminacją Rowokół (115 m n.p.m.), pasmo wzgórz na przedmieściach Koszalina – Góra Chełmska (133 m n.p.m.) oraz Góra Maślana (wysokość 197 m n.p.m.) na Wysoczyźnie Elbląskiej. Wybrzeże Morza Bałtyckiego jest wyrównane, przeważnie niskie z elementami rzeźby przemodelowanej przez morze i wiatr; występują charakterystyczne, zwłaszcza na Wybrzeżu Słowińskim, jeziora przybrzeżne: Łebsko, Gardno, Jamno; są to dawne zatoki, obecnie zapiaszczone i odcięte przez mierzeje, na których uformowały się wydmy (wysokość do 56 m w okolicach Łeby); wysokie wybrzeża wysoczyzn (Wybrzeże Trzebiatowskie, Pobrzeże Kaszubskie) są cofającymi się brzegami klifowymi; miejscami rozcinają je pradoliny, tworząc kępy, np. Swarzewską, Pucką, Oksywską, Redłowską. Największe wygięcie linii brzegowej stanowią Zatoka Pomorska z Zalewem Szczecińskim oraz Zatoka Gdańska z Zalewem Wiślanym.

Klimat. Klimat Polski odznacza się dużą zmiennością pogody i znacznymi wahaniami przebiegu pór roku w następujących po sobie latach; przez Polskę przebiega granica między klimatem umiarkowanym ciepłym i dżdżystym a klimatem śnieżno-leśnym (według klasyfikacji Köppena-Geigera); przechodzą również izoamplitudy roczne 20o i 23°C, wyznaczające umowne granice między klimatem oceanicznym a kontynentalnym. Położenie fizyczno-geograficzne kraju sprawia, że nad jego obszarem ścierają się różnorodne masy powietrza wpływające na kształtowanie się stanów pogody, a w rezultacie na klimat Polski. Najczęściej są to masy powietrza: polarno-morskiego znad północnej części Oceanu Atlantyckiego, polarno-kontynentalnego znad Europy Wschodniej i Azji, arktycznego znad Morza Arktycznego, podzwrotnikowo-morskiego z akwenów wokół Azorów i podzwrotnikowo-kontynentalnego znad Afryki. Wilgotne powietrze znad Oceanu Atlantyckiego powoduje wzrost zachmurzenia i opady, zimą – odwilże, latem – ochłodzenia; stosunkowo suche powietrze polarno-kontynentalne przynosi pogodę słoneczną, zimą – mróz, latem – upały; cyrkulacja południkowa sprzyja napływowi powietrza arktycznego z północy (pogoda zmienna, znaczne ochłodzenia, m.in. przymrozki w maju) lub rzadziej zwrotnikowego z południa (ocieplenie w zimie, upały latem). Na cyrkulację powietrza duży wpływ wywierają tzw. ośrodek aktywności atmosferycznej – Wyż Azorski i Niż Islandzki, zimą formuje się trzeci ośrodek – Wyż Euroazjatycki; przez większą część roku przeważa w Polsce cyrkulacja zachodnia związana z przesuwaniem się niżów barycznych znad Oceanu Atlantyckiego na wschód. Rozkład ciśnienia atmosferycznego powoduje, że Polska znajduje się w strefie przeważających wiatrów zachodnich (60% wszystkich dni wietrznych); występuje duży stopień zachmurzenia – średnio 65-70% pokrycia nieba przez chmury; największy (poza górami) późną jesienią i zimą, najmniejszy – we wrześniu, nad morzem w maju i czerwcu; średnia liczba dni pochmurnych (zachmurzenie większe niż 80%) wynosi 120-160 dni w roku, dni pogodnych (zachmurzenie mniejsze niż 20%) – 30-50 dni. Najwyższe średnie roczne temperatury powietrza występują na Nizinie Śląskiej (ponad 8,5°C) i w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej (ponad 8°C), najniższe w północno-wschodniej Polsce (6,0°C) i w górach (Śnieżka 0,2°C, Kasprowy Wierch 0,7°C); izotermy stycznia mają przebieg południkowy i wynoszą od -1°C na zachodzie do -4,5°C i mniej na wschodzie (zwłaszcza Pojezierze Suwalskie); w górach chłodniej (-8,1°C na Kasprowym Wierchu, -7,3°C na Śnieżce); izotermy lipca mają przebieg równoleżnikowy, ich wartości maleją z południa na północ, od powyżej 18,5°C na Nizinie Śląskiej, w południowej Wielkopolsce oraz Kotlinie Sandomierskiej do 16,5°C na Pojezierzu Kaszubskim; w górach o średniej temperaturze decyduje wyniesienie n.p.m. i rzeźba terenu. Średnie roczne amplitudy wahają się od 17-18°C na wybrzeżu i w zachodniej części kraju do 23°C na północnym wschodzie (wzrost kontynentalizmu klimatu ku wschodniemu). Dni mroźne (temperatura maksymalna poniżej 0°C) występują od listopada do marca (najwięcej w styczniu); średnia liczba dni mroźnych wzrasta z zachodu (poniżej 25 dni w roku nad dolną Odrą i wzdłuż wybrzeża morskiego) na północny wschód (do 65 dni na Pojezierzu Suwalskim); w górach dochodzi do 132 na Śnieżce i 150 na Kasprowym Wierchu; najniższe w Polsce temperatury zanotowano w Siedlcach -41°C (1940) i w Kotlinie Żywieckiej -40,6°C (1929). Liczba dni z przymrozkami (zwykle późną wiosną i wczesną jesienią) waha się na nizinach od 90 (nad morzem ok. 80) do ponad 130 na północnym wschodzie, w górach przekracza 200. Dni gorące (temperatura maksymalna co najmniej 25°C) występują w Polsce od maja do września; ich liczba wzrasta w miarę oddalania się od morza (5 dni – Rozewie, powyżej 40 – Kotlina Sandomierska, Wyżyna Lubelska), w górach częstość ich występowania maleje wraz z wysokością (w Sudetach nie występują powyżej 1350 m n.p.m., w Tatrach – powyżej 1650 m n.p.m.); za najwyższą temperaturę zanotowaną w Polsce uważa się 40,2°C (Prószków koło Opola, 1921). Roczne wahania temperatury mają wpływ na długość trwania okresu wegetacyjnego – od 180 dni w górach i na Pojezierzu Suwalskim do 220 dni na zachodzie i południowym zachodzie kraju. Z rocznym przebiegiem średniej dobowej temperatury powietrza wiąże się następstwo termicznych pór roku; w Polsce wyróżnia się: przedwiośnie (średnia dobowa temperatura 0-5°C), wiosnę (5-15°C), lato (powyżej 15°C), jesień (5-15°C), przedzimie (0-5°C), zimę (poniżej 0°C); czas trwania pór roku jest zróżnicowany regionalnie, np. lato w północnej części Polski trwa ok. 2,5 miesiąca, na południowym wschodzie, w części środkowej, zachodniej i południowo-zachodniej ponad 3 miesiące (ok. 100 dni), zima – od 2 miesięcy nad morzem i na zachodzie do 3-4 miesięcy na północnym wschodzie, a w Tatrach do 6 miesięcy; wiosna zaczyna się najwcześniej na zachodzie, najpóźniej w północno-wschodniej części kraju i w górach. Opady atmosferyczne wykazują dużą zależność od ukształtowania powierzchni; średnia roczna suma opadów wynosi około 600 mm; w górach przekracza 1500-2000 mm (maksymalna zanotowana na Kasprowym Wierchu – 2396 mm, 1945), na nizinach i wyżynach waha się od 400 do 750 mm; najmniej opadów otrzymuje Wielkopolska (zwłaszcza północna część) i Kujawy, leżące w cieniu opadowym Pojezierza Pomorskiego – w okolicach jeziora Gopło w szczególnie suchych latach roczna suma opadów bywa niższa niż 300 mm. Maksimum opadów przypada na miesiące letnie – średnio 2-3 razy większe niż w zimowych, w Karpatach nawet 4 razy; najbardziej wyrównany rozkład opadów występuje na nizinach nadmorskich. Średnia roczna liczba dni z opadami śniegu wynosi w zachodniej i środkowej Polsce 30-40 dni w roku, ponad 50 dni na północnym wschodzie i do 120 dni w Karkonoszach, a 145 w Tatrach; na nizinach grubość pokrywy śnieżnej nie przekracza na ogół kilkunastu centymetrów ( w ciągu zimy kilkakrotnie tworzy się i zanika), w górach dochodzi do 2 m; średnia roczna liczba dni z pokrywą śnieżną wzrasta z zachodu (ok. 40 dni nad Odrą) i południowego zachodu ku północnemu wschodowi (100 dni na Pojezierzu Suwalskim); w górach od ok. 50-70 dni u podnóży do 175-220 w najwyższych partiach. Wieloletnie obserwacje pogody są prowadzone w Polsce w ok. 60 stacjach synoptycznych, 150 posterunkach meteorologicznych i 1000 posterunków opadowych.

Wody. Pod względem hydrograficznym 99,7% obszaru Polski leży w zlewisku Morza Bałtyckiego, w tym 55,7% przypada na dorzecze Wisły (wraz z deltą), 33,9% na dorzecze Odry, 9,3% - na bezpośrednie zlewisko Morza Bałtyckiego, 0,8% - na dorzecze Niemna; do Morza Czarnego odpływają wody za pośrednictwem Dniestru (górny bieg Strwiąża) i Dunaju (górny bieg Czarnej Orawy), do Morza Północnego za pośrednictwem Łaby (górne biegi Izery i Orlicy w Sudetach). Sieć rzeczna Polski jest asymetryczna; stosunek dorzecza lewego do prawego dla Wisły wynosi 27 : 73, dla Odry 30 : 70. Wiąże się to z ogólnym nachyleniem powierzchni kraju ku północnemu zachodowi oraz z rozwojem rzeźby w trzeciorzędzie i czwartorzędzie. W Polsce południowej doliny są znacznie starsze niż na północy kraju, gdzie sieć rzeczna ustaliła się dopiero u schyłku ostatniego zlodowacenia, w okresie powstania Morza Bałtyckiego. W czasie zlodowaceń, wskutek blokady odpływu wód na północ, wody powierzchniowe odpływały pradolinami na zachód wzdłuż czoła lodowca. Wraz z jego recesją wody zmieniały kierunek, przenosząc się z równoleżnikowych pradolin w kierunku północnym – charakterystyczne załamania w kierunku biegu rzek (Poznański Przełom Warty). Gęstość sieci rzecznej na obszarze Polski jest zróżnicowana; bardzo gęsta w Karpatach i Sudetach (duże zasilanie z opadów, słabo przepuszczalne podłoże, urozmaicona rzeźba), czterokrotnie rzadsza na wyżynach zbudowanych ze skał węglanowych (znaczna infiltracja wody w uszczelnione i skrasowiałe podłoże, głęboko zalegające zwierciadło wody gruntowej; na nizinach gęsta sieć rzeczna występuje tam, gdzie jest słabo przepuszczalne podłoże. Zasilanie rzek odbywa się bezpośrednio z opadów i topniejących śniegów oraz z dopływu do koryta wód podziemnych. W Polsce występuje śnieżno-deszczowy ustrój zasilania z dwoma wysokimi stanami wody w ciągu roku; na wiosnę, w okresie zaniku pokrywy śnieżnej i lodowej (szczególnie wysoki stan wód na nizinach), w lecie (koniec czerwca-połowa lipca) w czasie maksimum opadowego (silne wezbrania wód rzek górskich). Najniższe stany wód (niżówki) występują zwykle w okresie letnio-jesiennym (głównie od sierpnia do października) na obszarze całej Polski, i zimowym w Sudetach, Karpatach i na Wyżynie Lubelskiej. Od tego ogólnego rytmu istnieją regionalne odchylenia, np. wezbrania zimowe na wybrzeżu (podpiętrzanie wód morskich przez sztormy). W zimie rzeki zamarzają; średni czas trwania pokrywy lodowej waha się od niespełna miesiąca na zachodzie do 3 na wschodzie; pokrywa lodowa utrzymuje się dłużej na północy niż na południu, co sprzyja powstawaniu powodzi zatorowych. Roczny rytm zjawisk klimatycznych powoduje nierównomierność odpływu i zmienność stanu wód w rzekach. Najmniejsze wahania stanów wody mają rzeki pojezierzy (2-3 m), największe – duże rzeki górskie (6-9 m). Zasilanie podziemne odbywa się bezpośrednio przez kontakt podziemnego zwierciadła wody z rzeką albo za pośrednictwem źródeł. Udział zasilania podziemnego rzek polskich wynosi średnio 55%; największy (powyżej 60%) jest na wyżynach zbudowanych ze skał węglanowych i pojezierzach, najmniejszy (poniżej 40%) w Karpatach. Wody podziemne w Polsce występują głównie w postaci warstw wodonośnych o swobodnym zwierciadle (wody freatyczne) znajdujących się na różnych głębokościach na wyżynach węglanowych od 50 do 100 m, w Karpatach, Sudetach i w obrębie moren czołowych na Pojezierzach Południowobałtyckich do 20 m, na Nizinach Środkowopolskich i w kotlinach podkarpackich do ok. 5m. 75% zasobów odnawialnych wód podziemnych w Polsce występuje w czwartorzędowych poziomach wodonośnych; ich liczba i miąższość zwiększa się z południa na północ, są to wody porowe; na obszarze środkowej i północnej Polski głównymi poziomami wodonośnymi są piaszczysto-żwirowe osady międzymorenowe. Oprócz wód freatycznych między nierozpuszczalnymi warstwami skalnymi, w nieckowatych strukturach geologicznych występują wody pod ciśnieniem hydrostatycznym (wody artezyjskie); należą do nich m.in. wody w niecce warszawskiej i łódzkiej. Szczególnym typem wód podziemnych są wody krasowe, wypełniające szczeliny w rozpuszczalnych skałach węglanowych Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska, Tatry Zachodnie); wypływają na powierzchnię w postaci obfitych źródeł (wywierzyska). Wody wypływające z głębszych warstw skalnych są zwykle silniej zmineralizowane; w Polsce występują: solanki (Kołobrzeg, Ciechocinek, Inowrocław), wody siarkowe (Busko Zdrój, Solec Zdrój), żelaziste (Nałęczów), szczawy (Krynica Zdrój, Żegiestów Zdrój, Polanica Zdrój); duże znaczenie lecznicze mają też naturalne cieplice, m.in. Cieplice Śląskie Zdrój (44°C), Lądek Zdrój (29°C), Duszniki-Zdrój (19°C). Oprócz retencji podziemnej, występuje znaczna, zwłaszcza na osadach młodoglacjalnych, retencja powierzchniowa w postaci jezior i bagien. W Polsce jest 7081 jezior naturalnych o powierzchni większej od 1 ha; zajmują one 0,9% powierzchni kraju, a ich łączna pojemność wynosi 17 km³. Jeziora mają różną genezę i są rozmieszczone nierównomiernie. Większość (83% ogólnej liczby i 95% powierzchni) jest pochodzenia polodowcowego i skupia się głównie na pojezierzach: Mazurskim, Pomorskim, Wielkopolskim, Lubuskim; najczęściej są to jeziora rynnowe i wytopiskowe; jeziora powstałe w wyniku działalności lodowców górskich znajdują się w Tatrach (po stronie polskiej 11 o powierzchni powyżej 1 ha) i w Karkonoszach (dwa). W Polsce są ponadto jeziora: przybrzeżne (Łebsko, Gardno), zakolowe (w dolinach większych rzek), śródwydmowe (szczególnie liczne w międzyrzeczu Warty i Noteci), krasowe (Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie), deltowe (Dąbie przy ujściu Odry, Druzno przy ujściu Wisły). Bagna i torfowiska zajmują ok. 6% powierzchni kraju; magazynują ok. 23 km³ wody; największe zespoły torfowisk i bagien występują w północno-wschodniej części Polski, nad Biebrzą i Narwią oraz w Dolinie Środkowej Obry. Oprócz naturalnych zbiorników wodnych istnieją też sztuczne, utworzone na rzekach poprzez budowę zapór; w Polsce jest ich ok. 100 o łącznej powierzchni 450 km² i pojemności 3,6 km³ (pojemność użytkowa 2,6 km³). Do wód przybrzeżnych Polski należą dwie większe zatoki Morza Bałtyckiego: Gdańska (z Zatoką Pucką i Zalewem Wiślanym) oraz Pomorska (z Zalewem Szczecińskim). Polska nie jest krajem zasobnym w wodę; powodują to zarówno czynniki klimatyczne (stosunkowo niskie opady) oraz warunki hydrologiczne – część wód podziemnych odpływa bezpośrednio do morza; uważa się, że tylko z utworów czwartorzędowych odpływ ten wynosi 4,8 m³/s, co odpowiada średniemu przepływowi górnej Wisły powyżej ujścia Przemszy. Do obszarów deficytowych zalicza się Pojezierze Wielkopolskie, a zwłaszcza Kujawy, część Niziny Mazowieckiej i Niziny Podlaskiej oraz wyżyny Śląską, Kielecką. Obszarami nadwyżkowymi są Karpaty, Sudety i północna część pasa pojezierzy. Odpływ z obszaru kraju (miara zasobów wodnych) nie przekracza średnio 26% sumy opadów i wynosi 38-62 km³.