Ukształtowanie powierzchni. RPA jest krajem wyżynnym; 75% terytorium jest wyniesione powyżej 600 m n.p.m., ponad połowa – powyżej 1000 m n.p.m.; niziny (poniżej 200 m n.p.m.) zajmują zaledwie kilka procent terytorium. Zasadniczy wpływ na rzeźbę terenu miały ruchy tektoniczne, które spowodowały wydźwignięcie brzeżnych partii platformy prekambryjskiej w Afryce Południowej. W rezultacie wytworzył się specyficzny układ – najwyższe wzniesienia są położone w pobliżu wybrzeży, skąd teren obniża się ku Kotlinie Kalahari. Na obszarach objętych trzeciorzędowymi dyslokacjami wyróżnia się dwie podstawowe jednostki fizjograficzne: rozległą Wyżynę Weldów i wąską Nizinę Nadbrzeżną, rozdzielone Wielką Krawędzią (Great Escarpment). Północno-zachodnia część kraju zajmuje rozległe tektoniczne obniżenie Kotliny Kalahari. Dno tego obniżenia, leżące na wysokości 800-1000 m n.p.m., jest płaskie z pojedynczymi piaszczystymi pagórkami i dolinami suchych rzek. Teren wznosi się stąd ku wschodowi, południu i zachodowi, przechodząc łagodnie w wyżynny, niemal zupełnie płaski obszar Środkowego Weldu (1000-1300 m n.p.m.), zwany na południu Karru Wysokim. W kierunku wschodnim region ten przechodzi w Wysoki Weld (wysokość do 2000 m n.p.m.). Ta rozległa wyżyna o równinnej, miejscami falistej rzeźbie jest porozcinana dolinami głęboko wciętych rzek; górują nad nią kopulaste wzniesienia (kopijes) zbudowane z odpornych na wietrzenie skał. Na północ od Wysokiego Weldu rozciąga się Niski Weld (Wyżyna Transwalska), a granicę między nimi wyznacza strukturalny próg (rand) – Witwatersrand, w którym występują bogate złoża kopalin. Powierzchnia wyżyny jest łagodnie nachylona w kierunku północnym, ku dolinie Limpopo. Cechą charakterystyczną wyżyn wewnętrznych jest mało urozmaicona rzeźba; przeważają tu obszary równinne lub lekko faliste. Na zewnątrz strefa wyżyn opada wyraźnym progiem Wielkiej Krawędzi, ciągnącym się równolegle do wybrzeża na odcinku ponad 2000 km. Krawędź najwyraźniej jest wykształcona na południowym wschodzie, gdzie różnice wysokości sięgają 1500-2500 m n.p.m. Teren obniża się zazwyczaj kilkoma progami, odpowiadającymi kolejnym fazom dźwigania brzegów kontynentu; w zależności od rodzaju skał przybiera różne formy, od łagodnie nachylonych stoków po niemal pionowe ściany. Od strony wybrzeża Wielka Krawędź robi wrażenie trudno dostępnych gór i takie też nosi nazwy: Góry Smocze na wschodzie; Stormberge, Bamboesberge, Góry Śnieżne, Nuweveldberge, Komsberg na południu, Roggeveldberge i Kamiesberge na zachodzie. W Górach Smoczych, na granicy z Lesotho, wznosi się najwyższy szczyt RPA – Njesuthi (Injasuti, 3408 m n.p.m.). Od strony wnętrza kraju obszary te są bardzo łatwo dostępne, ich stoki są w tym kierunku łagodnie nachylone. We wschodniej części kraju, wzdłuż wybrzeża ciągnie się płaska, zabagniona równina, stanowiąca przedłużenie Niziny Mozambickiej. Na zachód od niej teren wznosi się; liczne są tu niewysokie wzgórza (200-500 m n.p.m.); region nosi nazwę Niskiego Weldu. Na południe od Niskiego Weldu, wzdłuż wybrzeża, aż do Gór Przylądkowych, rozciąga się falisty, silnie rozczłonkowany obszar o stromych stokach schodzących bezpośrednio do oceanu. Liczne rzeki, spływające z Wielkiej Krawędzi, rozcinają jej powierzchnię gęstą siecią głębokich dolin. Południowy kraniec RPA zajmują fałdowe Góry Przylądkowe; tworzą je wysokie, przekraczające 2000 m n.p.m. pasma o przebiegu równoleżnikowym w części wschodniej i południkowym w zachodniej. Najwyższe z tych pasm to: Góry Czarne (Swartberge) sięgające 2326 m n.p.m., Góry Długie (Langeberge) i Outeniekwaberge, pomiędzy którymi znajduje się śródgórskie obniżenie Karru Małego. Góry Przylądkowe ciągną się na długości 800 km od ujścia rzeki Groot Visrivier (Great Fish) na wschodzie po ujście rzeki Olifantsrivier na północnym zachodzie. Między nimi a Wielką Krawędzią, na wysokości 600-1000 m n.p.m., znajduje się rozległe obniżenie Karru Wielkiego. Linia brzegowa RPA jest długa (prawie 3000 km), wybrzeże słabo rozczłonkowane i w większości górzyste. W jego południowej części, nad Oceanem Indyjskim, występuje kilka szerokich, niezbyt głęboko wcinających się w ląd zatok m.in. Algoa, Mossel, False.

Klimat. Przeważająca część kraju znajduje się w strefie klimatu zwrotnikowego, przy czym na zachodzie występuje odmiana wybitnie sucha, we wnętrzu kraju - odmiana sucha, na obszarze wschodnich i południowo-wschodnich wzniesień oraz na południowym wybrzeżu między Przylądkiem Igielnym i East London – pośrednia między suchą a wilgotną, na wschodnim wybrzeżu oraz we wschodnim Transwalu – wilgotna. Wybrzeże południowo-zachodnie leży w strefie klimatu podzwrotnikowego morskiego. W górach występują typy klimatu górskiego. Na duże zróżnicowanie klimatu wpływa m.in. oddziaływanie prądów morskich: na zachodzie chłodnego Benguelskiego, na wschodzie i południu ciepłego Agulhas, na południu chłodnego Prądu Zachodnich Wiatrów. Istotny wpływ ma znaczne wyniesienie dużej części kraju oraz rozkład pasm górskich, zwłaszcza krawędzi wschodniej i południowej. Cyrkulacja atmosferyczna rozwija się pod wpływem wyży: Południowoatlantyckiego i Południowoindyjskiego – ich stałość jest jedną z przyczyn małych opadów. Na klimat zachodniej części kraju w zimie wpływają aktywne niże frontu polarnego znad południowego Atlantyku, którym towarzyszą silne wiatry zachodnie, opady oraz feny. Na zachodnim i południowo-zachodnim wybrzeżu występuje wtedy silna mgła i niskie chmury, we wnętrzu kraju panuje pogoda sucha i słoneczna. Wiosną i latem zachodnia część RPA znajduje się pod wpływem inwersyjnych mas powietrza atlantyckiego, wschodnia – pasatów znad Oceanu Indyjskiego. Częste wiatry, wiejące równolegle do wybrzeży są przyczyną małych opadów w lecie. W suchym i gorącym wnętrzu występują wiry pyłowe, na zachodzie – burze pyłowe. W czerwcu-sierpniu temperatury maksymalne wynoszą od 17-20°C na wybrzeżu zachodnim, 16-20°C na płaskowyżu, do 21-23°C na wybrzeżu wschodnim; temperatura minimalna odpowiednio: od 7-9°C, -2-4°C, do 10°C. Temperatura ujemna występuje najczęściej w najwyższych partiach Gór Smoczych (rocznie 90 dni i więcej). W styczniu-lutym temperatura maksymalna wynosi od 24-26°C na zachodnim i południowym wybrzeżu do 26-28°C na wschodzie, na płaskowyżu 28-33°C, powyżej 1700 m n.p.m. mniej niż 26°C; temperatura minimalna 15-21°C. Roczna suma opadów maleje ze wschodu (ok. 1000 mm) na zachód (25-50 mm); na dowietrznych stokach wzniesień na południowym zachodzie wzrasta do 500 mm, w górach do 2000 mm. W południowo-zachodniej części kraju opady występują w zimie, we wschodniej – latem, na zachodzie płaskowyżu – na przełomie lata i jesieni. Od kwietnia do listopada, najczęściej w lipcu i sierpniu, przez 5-9 dni pada śnieg.

Wody. Główny, kontynentalny dział wodny przebiega na znacznej długości wzdłuż Wielkiej Krawędzi. Większość kraju leży w dorzeczu Orange, najdłuższej rzeki RPA (1860 km), której wody spływają zgodnie z ogólnym nachyleniem powierzchni na zachód, do Oceanu Atlantyckiego. Sieć rzeczna jest najgęstsza na wschodzie, co jest spowodowane dużymi opadami w tej części kraju. Rzeki spływające z Wielkiej Krawędzi do oceanu (Tugela, Umzimvubu, Groot Kei, Groot Visrivier) są krótkie, mają znaczny spadek (często tworzą wodospady) i niosą duże ilości wody, zwłaszcza w porze deszczowej. Na rzece Tugela znajduje się wodospad o tej samej nazwie, najwyższy w Afryce i jeden z najwyższych na świecie. Znaczny potencjał energetyczny rzek wykorzystują elektrownie wodne. W miarę przesuwania się na zachód sieć rzeczna staje się coraz rzadsza. Na obszarze Kalahari i Karru Wysokiego rzeki płyną okresowo. Nawet Orange podczas długotrwałych susz wysycha w dolnym odcinku (przyczynia się do tego także duży pobór wody do nawadniania). Północne tereny kraju należą do dorzecza Limpopo, drugiej pod względem długości rzeki RPA (1600 km); uchodzi ona do Oceanu Indyjskiego na terenie Mozambiku. Większość rzek na obszarze Wyżyny Weldów płynie w głęboko wyżłobionych dolinach, przybierających nieraz formy kanionów. Na terenie RPA nie ma dużych jezior. W środkowej i zachodniej części kraju występują liczne niewielkie, płytkie, zazwyczaj okresowe jeziorka (pan, vloer), których wody są często zasolone (Verneukpan, Groot vloer). Ze względu na suchość klimatu rzeki w RPA są w dużym stopniu wyzyskiwane do nawadniania, zwłaszcza w dorzeczu Orange, gdzie w ramach projektu Orange River Project zbudowano wiele zbiorników retencyjnych (największy Hendrik Verwoerd na Orange) i elektrowni wodnych. Brak większych zbiorników artezyjskich; na dużą skalę eksploatuje się wody podziemne, chociaż w wielu regionach wodę trzeba wydobywać ze znacznych głębokości; często jest silnie zasolona, zwłaszcza na obszarze Karru Wysokiego i Kalahari.