Do czynników sprzyjających wystąpieniu schorzeń związanych z działaniem niskiej temperatury zalicza się:

• warunki klimatyczne (temperatura otoczenia, prędkość wiatru, wilgotność, wysokość nad poziomem morza),

• przebyte obrażenia ciała związane z działaniem niskiej temperatury,

• nieprawidłowe żywienie,

• picie alkoholu, kawy (działanie odwadniające),

• wzmożona potliwość,

• długa ekspozycja na zimno,

• słaba kondycja fizyczna,

• brak doświadczenia w poruszaniu się w warunkach niskiej temperatury, zwłaszcza w rejonach wysokogórskich,

• nieprawidłowy (letni) ubiór i ekwipunek.

Najczęstszymi problemami zdrowotnymi związanymi z działaniem niskiej temperatury są hipotermia, odmrożenie, odmroziny, stopa okopowa, odwodnienie oraz zapalenie górnych dróg oddechowych.

Hipotermia

Dochodzi do niej przy niskiej temperaturze otoczenia, wietrznej pogodzie, mokrym i/lub letnim ubraniu, kilkudziesięciominutowym kontakcie z zimną wodą (o temperaturze poniżej +10°C), dłuższym kontakcie z letnią wodą (o temperaturze poniżej +15°C). Z hipotermią mamy do czynienia wówczas, gdy nastąpi utrata ciepła ze spadkiem temperatury ciała poniżej 35°C.

Objawy: dreszcze, senność, oszołomienie, nadpobudliwość, splątanie, spowolniała i niewyraźna mowa, zaburzenia widzenia. W stanie ciężkim następuje zwolnienie akcji serca i oddechu, dreszcze ustępują, dochodzi do utraty przytomności, a w razie braku działań ratowniczych, do zgonu.

Zapobieganie: częste i regularne spożywanie posiłków, picie ciepłych płynów, noszenie ciepłej i suchej odzieży dobrze izolującej termicznie, utrzymywanie aktywności fizycznej. W działaniach ratowniczych istotna jest eliminacja czynników prowadzących do ochłodzenia ciała, rozebranie z mokrego ubrania, nałożenie suchej odzieży, przykrycie kocami, śpiworem, folią NRC, podanie ciepłych płynów do picia (jeśli pacjent jest przytomny). W przypadku ciężkiego stanu pacjenta konieczna jest natychmiastowa ewakuacja do placówki medycznej.

Odmrożenie Pojawia się przy temperaturze poniżej 0°C, zwłaszcza w warunkach wysokogórskich. Odmrożenie umiarkowane dotyczy jedynie skóry, z kolei w ciężkich stanach dochodzi do zmian patologicznych również w tkance podskórnej, mięśniowej i kostnej. Na odmrożenie wskutek upośledzenia krążenia narażone są szczególnie dystalne części ciała, takie jak palce rąk i stóp, uszy, nos, policzki.

Objawy: początkowo zaczerwienienie, mrowienie, swędzenie i pieczenie skóry, która przybiera kolor woskowy lub szary, jest zimna, stwardniała, mogą powstawać pęcherze. W ciężkich stanach dochodzi do zamrożenia tkanek oraz głębokich zmian martwiczych powodujących ich nieodwracalną destrukcję.

Zapobieganie: noszenie ciepłej i suchej odzieży zapewniającej odpowiednią izolację termiczną, stosowanie środków protekcji przed chłodem i wiatrem (kremy ochronne), częste picie ciepłych płynów, utrzymywanie stałej aktywności fizycznej, unikanie bezpośredniej styczności z zimnym podłożem (np. spania na ziemi, śniegu), styczności skóry z zimnymi przedmiotami lub płynami (stosowanie rękawic ochronnych). Działania ratownicze oparte są na jak najszybszym opuszczeniu miejsca ekspozycji na niską temperaturę i powstrzymaniu utraty ciepła, zdjęciu wyziębionego ubrania i wszelkiej biżuterii, ogrzewanie ciała ze szczególnym zwróceniem uwagi na delikatne obchodzenie się z odmrożoną skórą. Nie należy masować odmrożonych części ciała ani nacierać ich śniegiem, gdyż łatwo można uszkodzić zmienione chorobowo tkanki.

Odmroziny

Jest to powierzchowny stan zapalny skóry, bez zamrożenia tkanek. Do odmrozin dochodzi zazwyczaj przy temperaturze 0-15°C, wysokiej wilgotności oraz powtarzającej się i długiej ekspozycji skóry na niekorzystne warunki atmosferyczne. Odmroziny mogą się rozwinąć w ciągu zaledwie kilku godzin. Do zmian patologicznych dochodzi zazwyczaj w obrębie dystalnych części ciała (uszy, nos, policzki, dłonie, stopy).

Objawy: początkowo skóra staje się blada, występuje odrętwienie i pieczenie, następnie skóra przybiera kolor czerwony, jest obrzęknięta, gorąca, występuje swędzenie. W nasilonych zmianach dochodzi do powstawania pęcherzy.

Zapobieganie: sucha i ciepła odzież, ochrona skóry przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi (stosowanie kremów ochronnych), opuszczenie miejsca występowania niekorzystnych warunków atmosferycznych, ogrzanie ciała, osuszenie skóry, delikatne obchodzenie się ze zmienionymi chorobowo miejscami (nie można masować ani nacierać skóry), założenie jałowego opatrunku.

Stopa okopowa

Obrażenia ciała spowodowane długotrwałym działaniem niskiej temperatury (0-10°C) w połączeniu z wilgotnym lub mokrym środowiskiem (ekspozycja powyżej 12 godzin). Do zmian chorobowych dochodzi zwłaszcza podczas powodzi. Zmiany skórne mogą powstawać również na skutek wzmożonej potliwości i braku możliwości wysuszenia skóry (stopy w butach, dłonie w rękawicach).

Objawy: skóra jest wilgotna, zmacerowana, występują zaburzenia czucia, najpierw drętwienie, potem ból; zmiana zabarwienia skóry (najpierw czerwona, potem sina), mogą powstawać pęcherze, a w ciężkich przypadkach dochodzi do zmian martwiczych.

Leczenie: osuszenie skóry, założenie jałowego opatrunku, ocieplenie tylko poprzez ciepłe powietrze, nie można przecinać pęcherzy, masować skóry zmienionej chorobowo, w przypadku zmian na podeszwach stóp unikać chodzenia, w pozycji leżącej stosować ułożenie przeciwobrzękowe kończyn dolnych (nogi powyżej tułowia).

Zapobieganie: utrzymywanie czystości i suchości skóry stóp, zmiana skarpet nie rzadziej niż co 8 godzin, stosowanie pudru lub talku do stóp, zmiana obuwia i rękawic na suche.

Odwodnienie

Utrata wody i elektrolitów do poziomu uniemożliwiającego prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Objawy: bóle i zawroty głowy, nudności i wymioty, osłabienie, suchość błon śluzowych jamy ustnej, ciemny mocz (spowodowany zagęszczeniem i zmniejszeniem produkcji), brak apetytu, bóle brzucha, nadpobudliwość, spowolnienie myślenia, przyspieszona akcja serca, utrata świadomości, utrata przytomności.

Zapobieganie: odpowiednia dzienna podaż płynów (w zależności od natężenia wykonywanej pracy lub wysiłku). Nie należy czekać na uczucie pragnienia, które w warunkach niskiej temperatury otoczenia nie jest odczuwalne tak jak w klimacie gorącym. Pić ciepłe płyny (nie należy jeść śniegu!). W działaniach ratowniczych należy uzupełniać wodę i elektrolity.

Zapalenie górnych dróg oddechowych

Schorzenie zdarza się często podczas długich, ponad dwutygodniowych pobytów na dużych wysokościach. Powszechnie występuje na wysokości powyżej 5500 m n.p.m. Typowymi objawami związanymi z wysuszeniem błon śluzowych są bóle gardła, suchy, spastyczny kaszel, nasilający się po wysiłku. Leczenie opiera się na obfitym nawodnieniu organizmu, wziewnych inhalacjach nawilżających drogi oddechowe, lekach przeciwkaszlowych i uśmierzających ból gardła. W warunkach wysokogórskich wskazane jest noszenie szalokominiarki zakrywającej usta i nos, zabezpieczającej przed utratą ciepła wraz z wydychanym powietrzem.