Położenie. Największe państwo świata zajmuje 1/8 powierzchni lądowej Ziemi. Skrajne punkty terytorium Rosji: na zachodzie 19°38ˊE na Mierzei Wiślanej nad Zatoką Gdańską (na zwartym obszarze Rosji 27°18ˊE u zbiegu granic z Estonią i Łotwą w obwodzie pskowskim), na wschodzie 169°02ˊW na Wyspie Ratmanowa w Cieśninie Beringa (na lądzie Przylądek Dieżniowa 169°40ˊW), na północy 81°49ˊN na przylądku Fligieli Ziemi Franciszka Józefa (na lądzie przylądek Czeluskin 77°43ˊN), na południu 41°11ˊN w górach Kaukazu. Na północy brzegi Oceanu Arktycznego (morza: Barentsa, Białe, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie) oraz wyspy w przyległym sektorze Arktyki od 32°E do 169°W, z niewielkim odchyleniem na wschód w pobliżu Svalbardu (Norwegia). Na wschodzie brzegi Oceanu Spokojnego (morza: Beringa, Ochockie, Japońskie) oraz Wyspy Komandorskie, Kuryle i Sachalin. Granica lądowa na południowym zachodzie jest przerywana morzami: Kaspijskim, Czarnym, i Azowskim, na północnym zachodzie – Morzem Bałtyckim. Ogólna długość linii brzegowej wynosi ponad 50 tys. km, z wyspami – 98 tys. km. Długość granicy państwowej wynosi ponad 60 tys. km, w tym 20,3 tys. km granic lądowych; Rosja graniczy z 14 państwami na lądzie i z 2 państwami w cieśninach.

Ukształtowanie powierzchni. Rzeźba powierzchni odznacza się wielką różnorodnością form. Występują zarówno wysoko wyniesione pasma górskie, rozległe niziny i wyżyny, jak też obszary depresyjne. Najwyższym szczytem Rosji jest Elbrus (5642 m n.p.m.) na Kaukazie, a najniżej położony obszar wchodzi w skład najrozleglejszej depresji Ziemi (28 m p.p.m.), przylegającej do Morza Kaspijskiego. Średnie wyniesienie powierzchni kraju wynosi ponad 400 m n.p.m. (jest większe niż średnia Europy, ale przeszło 2-krotnie mniejsze od średniej wysokości Azji). Część zachodnia leży niemal w całości na Nizinie Wschodnioeuropejskiej, którą tworzą przeplatające się ciągi wzniesień (Wyżyna Środkoworosyjska, Wyżyna Smoleńska, Wyżyna Moskiewska, Wałdaj, Wyżyna Nadwołżańska, Timan, Jergeni), osiągających wysokość 250-350 m n.p.m., oraz nizin (m.in. Nizina Ocko-Dońska, Obniżenie Kumsko-Manyckie, Nizina Nadkaspijska). Od wschodu Nizinę Wschodnioeuropejską ograniczają góry Ural (Narodna, 1895 m n.p.m.), od południa – główny grzbiet Wielkiego Kaukazu z jego przedgórzami; na północnym zachodzie występują wyniesienia karelsko-kolskie (Chibiny, 1191 m n.p.m.); na północy nizina opada w stronę szelfu Morza Barentsa. Na wschód od Uralu rozpościera się ogromna, płaska, silnie zabagniona Nizina Zachodniosyberyjska, która na północnym wschodzie przechodzi w równoleżnikowo wyciągniętą Nizinę Północnosyberyjską, oddzielającą górzysty półwysep Tajmyr (góry Byrranga, 1146 m n.p.m.) od Wyżyny Środkowosyberyjskiej (obejmuje płaskowyże wzniesione do 1701 m n.p.m., na plato Putorana) pociętej licznymi dolinami rzek. Na południowym wschodzie Nizinę Zachodniosyberyjską ograniczają góry: Ałtaj (Biełucha, 4506 m n.p.m.) i Sajany (Munku Sardyk, 3491 m n.p.m.); dalej na wschód obszary górskie stopniowo się rozszerzają. Na wschód od jeziora Bajkał i doliny Leny wznoszą się pasma górskie, ciągnące się południkowo lub równoleżnikowo, poprzedzielane płaskowyżami, wyżynami i kotlinami śródgórskimi. Na wschód od dolnego biegu Leny i Ałdanu rozciągają się: pasma Chrebet Džugdžur (1906 m n.p.m.), Góry Wierchojańskie (2389 m n.p.m.), Suntar-Chajata (2959 m n.p.m.), Góry Czerskiego (3147 m n.p.m.), Płaskowyż Jukagirski (1185 m n.p.m.), Góry Kołymskie (1962 m n.p.m.) oraz na krańcach północno-wschodnich Góry Czukockie (1843 m n.p.m.). Na południowym wschodzie azjatyckiej części Rosji wznoszą się: Dżagdy (1593 m n.p.m.), Turana (1861 m n.p.m.), Góry Burejskie (2072 m n.p.m.) i Sichoté Aliń (2077 m n.p.m.), otoczone przez rozległe niziny. Najmłodsze góry, sfałdowane w trzeciorzędzie, ciągną się wzdłuż Oceanu Spokojnego na półwyspie Kamczatka oraz na Kurylach i Sachalinie; jest to strefa aktywna sejsmicznie z wygasłymi i czynnymi wulkanami; na Kamczatce znajduje się najwyższy wulkan Kluczewska Sopka (4730 m n.p.m.).

Klimat. Rosja leży w dwóch strefach klimatycznych. Skrajną północ obejmuje strefa okołobiegunowa z dwoma grupami klimatów: biegunowych i podbiegunowych, w których występują klimaty od morskiego na zachodzie do wybitnie kontynentalnego na wschodzie. Na południe od skrajnej północy rozciąga się ogromna strefa umiarkowana, chłodna na północy i ciepła na południu europejskiej części Rosji i na Nizinie Zachodniosyberyjskiej. W grupie klimatów chłodnych kontynentalizm dochodzi aż do barier górskich na Dalekim Wschodzie; występują tu klimaty: od przejściowego w rejonie Morza Białego, poprzez kontynentalny ciągnący się do Uralu, wybitnie kontynentalny na Nizinie Zachodniosyberyjskiej i południu Syberii, do skrajnie kontynentalnego na Wyżynie Środkowosyberyjskiej, w Górach Wierchojańskich i Górach Czerskiego oraz na Nizinie Kołymskiej. Klimaty Dalekiego Wschodu mają charakter monsunowy; zmieniają się ku zachodowi, od pośredniego do wybitnie kontynentalnego. W grupie klimatów ciepłych kontynentalizm sięga także na wschód, natomiast klimat suchy na południe. Obwód kaliningradzki ma klimat przejściowy, część Niziny Wschodnioeuropejskiej – kontynentalny, południe Niziny Zachodniosyberyjskiej – wybitnie kontynentalny. Klimat suchy kontynentalny występuje na południu europejskiej części Rosji, a wybitnie suchy kontynentalny na Przedkaukaziu i na Nizinie Nadkaspijskiej. W górach wszystkich regionów panuje klimat górski. Duże znaczenie w kształtowaniu klimatu ma wielka nizina, ciągnąca się od zachodniej Europy aż do Jeniseju, choć rozdzielona przez Ural, którego środkowa część (niższa) nie jest przeszkodą dla atlantyckich mas powietrza, napływających z zachodu i północnego zachodu. Silnie oddziałują też masy powietrza arktycznego z północy, w mniejszym stopniu - pacyficznego ze wschodu i południowego wschodu, których wpływ, silniejszy w porze letniej, występuje na wybrzeżach i dowietrznych zboczach gór, stanowiących barierę klimatyczną, ciągnącą się równolegle do wybrzeży. Specyficzny wpływ na warunki klimatyczne na północnym wschodzie mają kotliny śródgórskie osłonięte od wpływu obu oceanów. Cyrkulacja atmosferyczna nad Rosją rozwija się głównie pod wpływem skrajnych sezonowo ośrodków ciśnienia. W sezonie zimowym kształtuje się Wyż Azjatycki, którego powstaniu sprzyjają warunki orograficzne; w kotlinach Syberii Południowej i północno-zachodniej Mongolii gromadzą się i silnie wychładzają podczas długiej nocy masy powietrza z północy. Wyż rozciąga się wzdłuż 50oN; drugie jego odgałęzienie sięga daleko na północny wschód. Duży wpływ na pogodę wybrzeży Morza Barentsa i Morza Karskiego a nawet Morza Łaptiewów mają niże frontu arktycznego; niże wschodniej części frontu polarnego (Niż Aleucki) słabo oddziałują na Kamczatkę i Sachalin. W europejskiej części Rosji i w Syberii Zachodniej dominują wiatry południowo-zachodnie, na południu Niziny Zachodniosyberyjskiej – z kierunków od północno-wschodniego do południowo-wschodniego, na północy Syberii Wschodniej – silne południowe i południowo-zachodnie, a na jej południu – wiatry północne. W lecie od środkowej części Rosji europejskiej aż do Bajkału rozciągają się niekiedy kliny Wyżu Azorskiego; ma tu też wpływ atlantycka gałąź frontu polarnego. Północna część Rosji znajduje się pod oddziaływaniem Wyżu Arktycznego, natomiast Daleki Wschód obejmuje wschodni odcinek frontu polarnego. Wówczas w europejskiej części Rosji i w Syberii Zachodniej wieją wiatry północno-zachodnie i zachodnie, w Syberii Wschodniej – wiatry północne, na Dalekim Wschodzie – południowe i południowo-wschodnie. Na wybrzeżach Morza Ochockiego i Morza Japońskiego oraz w dorzeczu Amuru, na Sachalinie i Kamczatce panuje cyrkulacja monsunowa: zimą wiatr wieje od strony kontynentu, latem – od strony morza. W określonych warunkach pogodowych i topograficznych występują wiatry regionalne i lokalne, np. na Przedkaukaziu feny południowe i południowo-zachodnie, na Nowej Ziemi feny zachodnie; wieją one też w innych górach; zimny i porywisty wiatr bora występuje w okolicach Noworosyjska nad Morzem Czarnym oraz w dolinie Sarmy w kierunku Bajkału. W zimie silne wiatry wywołują groźne zamiecie śnieżne (buran, purga). W styczniu w europejskiej Arktyce średnia temperatura wynosi od -2°C nad Morzem Barentsa do -28°C na Półwyspie Gydańskim. Dalej na południu od -4°C nad Morzem Czarnym i Morzem Bałtyckim do -18°C na wschodzie. Najchłodniejsze są kotliny i doliny w środkowej i wschodniej Syberii: w Ojmiakonie średnia temperatura w styczniu wynosi -50°C, na Kurylach i Wyspach Komandorskich -4°C, nad Morzem Ochockim ok. -20°C. Absolutna temperatura minimalna, z wyjątkiem regionu czarnomorsko-kaspijskiego, spada poniżej -25°C, w rosyjskiej Arktyce i części Dalekiego Wschodu poniżej -40°C, -45°C (w Ojmjakonie do -78°C). W lipcu temperatura (poza najwyższymi partiami Kaukazu, północną Nową Ziemią i Ziemią Północną) jest dodatnia; wzrasta od 0-2°C w Arktyce do 24°C nad Morzem Czarnym. Na szerokości geograficznej 60oN zmienia się od 18°C w Petersburgu, 17°C w Chanty-Mansyjsku, do 13°C w Magadanie; na szerokości 43°N od 23°C w Soczi do 20°C we Władywostoku. Absolutna temperatura maksymalna na północy Tajmyru i na Półwyspie Czukockim dochodzi do 20-25°C; na zachód od Tajmyru 27-33°C; na stepach i na Nizinie Nadkaspijskiej oraz nad Środkowym Amurem 40-45°C. Na obszarze Rosji jest widoczna silnie rosnąca ku wschodowi roczna amplituda temperatury; od 25°C u zachodnich granic do 61°C w Ojmjakonie. Roczna suma opadów na przeważającym obszarze wynosi 400-800 mm. W miejscach wyniesionych i eksponowanych na deszczonośne wiatry zachodnie: Ural, Putorana, zachodni Wielki Kaukaz oraz Ałtaj i Sajany przekracza 1000 mm; na zachodzie Wielkiego Kaukazu wynosi ponad 3000 mm. Ponad 1000 mm spada na dowietrznych zboczach gór Dalekiego Wschodu, eksponowanych na letni pacyficzny monsun; jego wpływ sięga do Nerczyńska na zachodzie i do wybrzeży Morza Ochockiego na północy. Na Dalekim Wschodzie na wzrost opadów wpływają oprócz monsunu, jesienne cyklony tropikalne (tajfuny). Małe opady, poniżej 300 mm, występują we wschodniej Arktyce, na Nizinie Jańsko-Indygirskiej i Nizinie Kołymskiej; na Nizinie Nadkaspijskiej wynoszą 100-200 mm. Na większości obszaru dominują opady letnie, w regionie czarnomorskim jesienno-zimowe, na Dalekim Wschodzie występują w końcu lata i jesienią. Długość okresu z pokrywą śnieżną wydłuża się ku wschodowi i wynosi: od 120 dni nad Zatoką Fińską, 200 dni nad Morzem Białym, do 260 dni na półwyspie Jamał; ponad 200 dni trwa w Syberii Środkowej i w Syberii Wschodniej oraz 160-200 dni na Dalekim Wschodzie. W wysokich górach i na wyspach arktycznych śnieg zalega stale. Jeszcze bardziej wydłuża się okres z pokrywą śnieżną w kierunku północnym: od 40 dni nad Morzem Czarnym do 240-260 dni na północy Niziny Zachodniosyberyjskiej.

Wody. Większa część Rosji należy do zlewiska Oceanu Arktycznego, do którego uchodzą duże rzeki: Dwina, Peczora, Ob z Irtyszem, Jenisej, Chatanga, Oleniok, Lena, Jana, Indygirka, Kołyma. Do Morza Bałtyckiego uchodzi Newa, odprowadzająca wody m.in. z jeziora Ładoga, Onega, oraz Pregoła, a do Morza Azowskiego – Don. Zlewisko Oceanu Spokojnego tworzą dorzecza Amuru i Anadyru oraz rzeki Kamczatki i Sachalinu. Duża Część Rosji należy do bezodpływowego zlewiska Morza Kaspijskiego, do którego uchodzi największa rzeka w Europie – Wołga, a także Ural, Kuma i Terek. Wielkie rzeki syberyjskie niosą stosunkowo ciepłe wody, które ogrzewają niektóre regiony na północy Rosji, natomiast Wołga i Don przenoszą wodę na obszary jej niedoboru, umożliwiając nawadnianie niektórych regionów na południu. W Rosji jest ponad 200 tys. jezior, najwięcej na północnym zachodzie europejskiej części oraz na północy Syberii. Najgłębszym jeziorem jest Bajkał (1620 m), największy zbiornik wody słodkiej na Ziemi. Oprócz jezior naturalnych jest dużo sztucznych zbiorników wodnych, najwięcej w dorzeczu Wołgi (Kujbyszewski, Wołgogradzki, Rybiński) i Kamy (Kamski) oraz Karelii; największe zbiorniki utworzono na rzekach azjatyckich: Angarze (Bracki, Ust-Ilimski, Irkucki), Jeniseju (Krasnojarski, Sajańsko-Szuszeński) i Zei (Zejski). Bagna i ziemie podmokłe zatrzymują wielkie ilości wody; zajmują one ok. 2 mln km² (ponad 12% powierzchni kraju); największe w Rosji (i na Ziemi) bagna występują na Nizinie Zachodniosybneryjskiej – zajmują połowę jej powierzchni. Między środkowym Obem i dolnym Irtyszem rozciąga się największy na Ziemi kompleks bagien Wasiuganje (ok. 50 tys. km²). Dużo bagien występuje też na północy europejskiej części Rosji (Karelia, Półwysep Kolski, Komi). W Rosji znajdują się ogromne zasoby słodkich wód podziemnych, z czego ok. 60% przypada na europejską część kraju. Na ponad 64% powierzchni (11,1 mln km²) występuje zmarzlina wieloletnia. Na wyspach Arktyki (np. Nowa Ziemia, Ziemia Północna, Ziemia Franciszka Józefa) oraz w wysokich górach występują pokrywy lodowcowe, które łącznie zajmują 56,1 tys. km², z czego 3,5 tys. km² przypada na lodowce górskie (największe na Kaukazie, Ałtaju i Kamczatce).