Ukształtowanie powierzchni. Na obszarze Włoch są enklawy państw San Marino i Watykan, natomiast w Szwajcarii nad jeziorem Lugano znajduje się niewielka eksklawa włoska – Campione (część Lombardii). Linia brzegowa (łączna długość 7,6 tys. km) jest silnie rozwinięta, u wybrzeży Półwyspu Apenińskiego i jego nasady liczne zatoki (Genueńska, Neapolitańska, Golfo di Salerno, Tarencka, Golfo di Manfredònia, Wenecka), liczne wyspy: Sycylia, Sardynia oraz Wyspy Toskańskie (największa Elba), Wyspy Poncjańskie (Ischia, Capri), Wyspy Liparyjskie (Lípari, Salina, Strombóli, Vulcano) i Egady na Morzu Tyrreńskim oraz Isola di Pantelleria i Wyspy Pelagijskie (Lampedusa, Linosa) na południe od Sycylii. Wąska Cieśnina Messyńska oddziela Sycylię od Półwyspu Apenińskiego, Cieśnina Sycylijska oddziela ją od Tunezji (Afryka), a Cieśnina Maltańska – od Malty; Sardynię od Korsyki (Francja) oddziela Cieśnina Św. Bonifacego, a sam Półwysep Apeniński (region Apulia) od Albanii (Półwysep Bałkański) – Cieśnina Otranto. Wschodnie wybrzeża Półwyspu Apenińskiego są niskie, często piaszczyste, nad północnym Adriatykiem lagunowe (z mierzejami piaszczystymi, zwanymi lido); brzegi mórz Liguryjskiego i Tyrreńskiego są najczęściej wysokie (m.in. Riwierze Włoskiej) i skaliste, urozmaicone zatokami (Gaecka, Neapolitańska, Golfo di Salerno); na wybrzeżu adriatyckim półwyspy Salentyński i Promòntorio del Gargano; na północnym wschodzie fragment nasady półwyspu Istria. W krajobrazie dominują młode góry fałdowe oraz wyżyny (łącznie 77% powierzchni), na południu stożki wulkaniczne. Na północy Włoch położone są części Alp Zachodnich i Alp Wschodnich. Alpy Zachodnie obejmują pasma Alp Liguryjskich i Alp Nadmorskich (Argentera, wysokość 3297 m n.p.m.) na wybrzeżu oraz Alpy Kotyjskie (z masywem Monte Viso, 3841 m n.p.m.), Alpy Graickie (Gran Paradiso, 4061 m n.p.m.) i masyw Mont Blanc (4804 m n.p.m.) na granicy z Francją. Wzdłuż granicy szwajcarskiej ciągną się Alpy Pennińskie z masywem Monte Rosa i Alpy Lepontyńskie (Monte Leone, 3553 m n.p.m.) z przylegającymi od południa, niższymi Alpami Bergamskimi, Alpami Lombardzkimi i Camoiche. Alpy Wschodnie, rozciągające się na wschód od przełęczy Splügen Pass (2113 m n.p.m.) obejmują Alpy Retyckie (Bernina, 4049 m n.p.m.) na granicy ze Szwajcarią oraz Alpy Oetztalskie, fragmenty Wysokich Taurów oraz Alpy Karnickie na granicy z Austrią; na południe od nich rozciągają się Dolomity z charakterystycznymi dolomitowymi formami skalnymi (Marmolada, 3342 m n.p.m.), przechodząc dalej w Alpy Weneckie (Grappa, 1776 m n.p.m.). Wzdłuż granicy ze Słowenią leżą zachodnie części Karawanków i Alp Julijskich. Poszczególne pasma Alp rozdzielają głębokie doliny, m.in.: Orco, Dora Baltea, Adda, Adygi i Piawy, oraz przełęcze, m.in.: Mała Przełęcz Św. Bernarda (2188 m n.p.m.), Wielka Przełęcz Św. Bernarda (2469 m n.p.m.) i Brennerpass (1375 m n.p.m.). Alpy Liguryjskie przechodzą płynnie w ciągnące się wzdłuż całego Półwyspu Apenińskiego pasma Apeninów. Apeniny Północne obejmują Apenin Liguryjski i Apenin Toskańsko-Emiliański (Cimone, 2163 m n.p.m.). Apeniny Środkowe obejmują Apenin Umbryjsko-Marchijski (Vettore, 2476 m n.p.m.), Apenin Abruzyjski z masywem Gran Sasso dʼItalia, w którym znajduje się najwyższy szczyt Apeninów (Monte Corno, 2914 m n.p.m.). Apeniny Południowe obejmują Apenin Neapolitański, Apenin Lukański i Apenin Kalabryjski (Montalto, 1956 m n.p.m.). Po obu stronach Apeninów rozciągają się rozległe przedgórza zwane Preapeninami (Preapenin Adriatycki, Preapenin Tyrreński) oraz wyżyny (m.in. Wyżyna Toskańska), często sięgające wybrzeży morskich. Przedłużeniem Apeninów są góry na Sycylii w tym pasma: Monti Nebrodi, Le Madonie (Carbonara, 1979 m n.p.m.), Góry Pelorytańskie. W bezpośrednim sąsiedztwie Apeninów znajdują się stare masywy wulkaniczne oraz stożki aktywnych wulkanów. Najwyższym czynnym wulkanem Europy jest, położona na Sycylii, Etna (3323 m n.p.m.), a jedynym aktywnym na lądzie europejskim – Wezuwiusz (1277 m n.p.m.). Masywami pochodzenia wulkanicznego są Monte Amiata, Monte Cimino i Góry Albańskie w środkowej części Półwyspu Apenińskiego. Cały półwysep oraz Sycylia i Sardynia leżą w strefie aktywności sejsmicznej. W XX w. duże trzęsienia ziemi wystąpiły m.in. w 1908 r. (Mesyna) i 1997 r. (Umbria, rejon Asyżu). Zapadlisko tektoniczne między Alpami a Apeninami wypełnia Nizina Padańska (wysokość do 100 m n.p.m.), opadająca łagodnie do Morza Adriatyckiego. W jej obrębie wyróżnia się niziny: Piemoncką, Lombardzką, Wenecką, Emiliańską. Niewielkie niziny występują na wybrzeżu Morza Tyrreńskiego między Rzymem a Neapolem, na Półwyspie Salentyńskim i południowo-wschodniej Sycylii (Nizina Katańska). Sardynię zajmują, rozdzielone dolinami rzek, masywy górskie Gennargentu (La Marmora, 1834 m n.p.m.), Iglesiente i Sarrabus.

Klimat. Położenie w Basenie Morza Śródziemnego, urozmaicona rzeźba powierzchni, bliskość Afryki oraz oddzielenie od wpływów kontynentalnych Alpami i Górami Dynarskimi sprawia, że podstawowymi cechami klimatu są łagodne i deszczowe zimy oraz gorące i suche lata. Klimat podzwrotnikowy morski, na północy pośredni morsko-kontynentalny (śródziemnomorski). Pogodę w chłodnej połowie roku kształtują głównie niże znad Atlantyku oraz Zatoki Lwiej i Genueńskiej, wyjątkowo też latem i jesienią (w regionach Genui i Salerno występują wtedy ulewy i powodzie). W chłodnym półroczu znad Libii napływają czasami gorące i suche, niekiedy wilgotne, masy powietrza zwrotnikowego (wiatr sirocco). Z północy i północnego-wschodu wieje niekiedy chłodna i sucha tramontana oraz bora. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, temperatura maksymalna na nizinach zmienia się od 5°C na Nizinie Padańskiej, 10-12°C nad Morzem Tyrreńskim, 6-8°C nad Morzem Adriatyckim do 14-15°C w południowej Sardynii i na wybrzeżach Sycylii; temperatura minimalna odpowiednio: 2-4°C, 2-3°C, 5-6°C i 6-8°C, skrajnie obniża się do 0°C i poniżej: Florencja -11°C, Rzym -6°C, Bari -3°C. W Alpach i Apeninach znacznie chłodniej. Od maja do września panuje pogoda gorąca i sucha, związana z masami powietrza zwrotnikowego; najcieplej jest w lipcu (na północy) i sierpniu. Na nizinach temperatura maksymalna przekracza 29-30°C, na wybrzeżach od 26-27°C na północy do 31°C na południu. W Apeninach jest równie gorąco, jedynie w Alpach poniżej 20°C. Podczas wyjątkowych upałów (poza Alpami) temperatura przekracza 37-40°C; Florencja i Rzym 40°C, Macomer na Sardynii i Katania na Sycylii 44°C. Temperatura minimalna na Nizinie Padańskiej osiąga 15-18°C, na wybrzeżach środkowej części kraju i na Sardynii 19-20°C, na południu i na Sycylii 20-22°C; dalej od wybrzeży i w Apeninach 14-18°C. Rozkład opadów jest zgodny z położeniem barier orograficznych. W Alpach i Apeninach rocznie spada 1000-2000 mm, w Alpach Julijskich, miejscami w Apeninie Toskańsko-Emiliańskim i nad zatoką Salerno ponad 3000 mm. Na wybrzeżach Toskanii, części Sardynii, Sycylii i Nizinie Padańskiej 500-750 mm, na adriatyckiej stronie Apeninów 300-500 mm, w regionach Tavoliere, Cagliari, na południu Sycylii i w Katanii nawet poniżej 300 mm. Letnio-jesienne maksimum opadów występuje w regionie alpejskim i padańskim, na pozostałym obszarze najwięcej spada w październiku i listopadzie, nad Morzem Tyrreńskim w grudniu, a na południe od Neapolu dodatkowo w styczniu i lutym.

Wody. Prawie całe terytorium Włoch należy do zlewiska Morza Śródziemnego. Jedynie dolina Livigno w Alpach Retyckich jest odwadniana przez Ren do Morza Północnego, a wschodnie krańce Dolomitów przez Drawę i Dunaj do Morza Czarnego. Sieć rzeczna jest gęsta, zwłaszcza na północy; największą rzeką jest Pad, który spływając z Alp Kotyjskich odwadnia cały obszar alpejski, m.in. przez dopływy Ticino, Adda, Olona, Sacra, Oglio, oraz północną część Półwyspu Apenińskiego (m.in. przez rzeki Tanaro, Trebbia, Maira). Pad uchodzi do Adriatyku rozległą deltą razem ze spływającą z Alp Retyckich Adygą. Ponadto z Alp Wschodnich spływają bezpośrednio do Zatoki Weneckiej rzeki Piawa i Tagliamento. Rzeki Półwyspu Apenińskiego są krótsze i znacznie mniej zasobne w wodę; najdłuższe z nich to Tyber, Arno, Reno, Ombrone, Volturno, Pescara, Ofante. Największą rzeką Sycylii jest Salso, Sardynii – Tirso. W wyższych częściach Alp występują jeziora cyrkowe, na przedgórzu rozległe i głębokie jeziora tektoniczno-polodowcowe, m.in.: Garda, Como, Orta oraz Iseo, a na granicy ze Szwajcarią – Maggiore i Lugano. Ponadto w Alpach (Graickie, Pennińskie, Retyckie, Dolomity) występują lodowce. Jeziora Półwyspu Apenińskiego są najczęściej pochodzenia tektonicznego (Trazymeńskie) lub wulkanicznego (Bolsena, Bracciano, Albano, Vico, Nemi); wzdłuż wybrzeży północnego Adriatyku są położone płytkie jeziora lagunowe (Valli di Comàcchio, Lesina, Varano). Ponadto w Alpach i Apeninach występują liczne sztuczne zbiorniki wodne, m.in. w dorzeczach Adygi i Piawy oraz w Dolinie Aosty; na Nizinie Padańskiej działa gęsta sieć kanałów irygacyjnych.